Μου έλεγε ένας φίλος προ ημερών για μια ξένη φοιτήτρια που είχε κάνει στο χέρι της τατουάζ μια σβάστικα. Φορούσε συχνά γάντια, αλλά κάποια στιγμή που τα έβγαλε τής «την είπαν» οι συμφοιτητές της. Η φρίκη των άλλων την ενόχλησε αλλά δεν την πολυπτόησε. Επικαλέστηκε μάλιστα μια απίστευτη, προσωπικής φύσης δικαιολογία. Το τατουάζ το κράτησε, απλά άρχισε να ξαναφοράει τα γάντια.

Αλήθεια, πόσα ίχνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου συναντάμε εν έτει 2025;

Δεν πάνε πολλές μέρες που άκουσα για μια οβίδα από «τότε», που έσκασε κοντά στο Τσοτύλι Κοζάνης. Αλλά και για μια άλλη στη Θέρμη· υπάλληλοι της αρχαιολογικής υπηρεσίας και πυροτεχνουργοί δεν θα το πιστεύουν πια πόσα θαμμένα τέτοια «σουβενίρ» ελλοχεύουν στο ελληνικό έδαφος. Σαν το έργο της Κορνήλια Πάρκερ στο ΕΜΣΤ («Avoided Object», 1995). H βρετανή καλλιτέχνις (με γερμανίδα μητέρα), είχε κάτσει και είχε μαζέψει, με έναν ανιχνευτή μετάλλων, ό,τι υπήρχε και δεν υπήρχε στο υπέδαφος του Ντίσελντορφ και το έκανε τέχνη.

Ναι, πολλά τα χνάρια. Ακόμα και η Τεχνητή Νοημοσύνη, εκεί που λέγαμε ότι έρχεται να αποκρυπτογραφήσει το μέλλον, με μια φωτογραφία από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ασχολήθηκε. Οπως μόλις μάθαμε, χάρη στην ΤΝ ταυτοποιήθηκε ο ναζί που σκότωσε «τον τελευταίο Εβραίο στη Βίνιτσα» (της Ουκρανίας).

Τερατώδης ομορφιά

Στα δε σινεμά παίζεται αυτές τις μέρες ένα ντοκιμαντέρ για τη Λένι Ρίφενσταλ («Ρίφενσταλ: Στην καρδιά του Τρίτου Ράιχ»). Η οποία ήταν και κορακοζώητη (101 χρόνια ζωής και μεταμέλεια δεν έδειξε)· θυμάμαι φίλους συναδέλφους να της παίρνουν συνέντευξη τη δεκαετία του ’90. Το ενδιαφέρον με αυτήν είναι ότι το debate παραμένει διαχρονικά το ίδιο: αν ήταν όντως μία από τις μεγαλύτερες κινηματογραφίστριες του 2Ο^ού αιώνα, που κατέγραφε με τον φακό «την απόλυτη ομορφιά», ή η μεγαλύτερη προπαγανδίστρια της ναζιστικού «ιδεώδους».

Το ενδιαφέρον, βέβαια, αυτή τη φορά είναι ότι ο πολυβραβευμένος γερμανός σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ Αντρές Φάιελ δεν κόπτεται τόσο για την ίδια τη Ρίφενσταλ, όσο για το τι έχει να πει η ιστορία της στον σύγχρονο θεατή για το τι είναι fake news και τι προπαγάνδα.

«Πάντα πιστεύω στην ευφυΐα των θεατών» λέει ο ίδιος σε πρόσφατη συνέντευξή του (Madame Figaro, Αρτεμις Θύμιου). «Ακόμα και σε μικρούς μαθητές, όταν το δείχνουμε σε σχολεία. Οι άνθρωποι δεν είναι ηλίθιοι. Μπορούν να ξεχωρίσουν τι είναι αλήθεια. Αν δεν ξέρουν μια λεπτομέρεια, μπορούν να το ψάξουν στη wikipedia ή αλλού. Αν κάναμε παιδαγωγικές ταινίες και τους λέγαμε “αυτό είναι αυτό και αυτό”, θα ήταν βαρετό. Θέλω οι θεατές να σκέφτονται μόνοι τους».

Δεν είμαι ναζί, βρε κουτό

Απειρα τα ίχνη. Για να μην αρχίσω τώρα με τα νεαρά στελέχη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος των ΗΠΑ, με «Nazi streak» («ναζιστική κλίση») που αποκαλύφθηκαν σε ιδιωτικό chat αυτές τις μέρες. Τι «Είμαι έτοιμος να δω κόσμο να καίγεται», τι «Αγαπώ τον Χίτλερ!», και πολλά ακόμη αυτής της τεχνοτροπίας μηνύματα, το ναζιστικό ιδεώδες αριστοτεχνικά μεταφυτευμένο στον 21^ο αιώνα. Κάτι ήξεραν τα 7 εκατομμύρια των «Νο Κings» διαδηλωτών ανά τις ΗΠΑ την περασμένη Κυριακή, που κράδαιναν πλακάτ με τον Τραμπ να απεικονίζεται με κορώνα και χιτλερικό μουστάκι.

Το χειρότερο είναι ότι σχεδόν πάντα οι διάφοροι τραμπικοί αξιωματούχοι φροντίζουν να αποδίδουν τέτοια «σχόλια» σε παρανόηση, πλάκα, ειρωνεία κ.τ.λ. Το αποτέλεσμα είναι η ανοχή απέναντι σε τέτοια φαινόμενα να κανονικοποιείται – έλα μωρέ μια κουβέντα είπαμε, και τα συναφή.

Πόση Ιστορία αντέχουμε;

Το καλοκαίρι που μας πέρασε βρέθηκα σε ένα από τα λίγα μέρη του πλανήτη που θυμίζουν τόσο πολύ τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: το Βερολίνο. Μάλιστα αποτόλμησα να επισκεφθώ το «Τopography of Terror» («Τοπογραφία του Τρόμου»), ένα μουσείο που έχουν φτιάξει οι Γερμανοί στο σημείο όπου βρίσκονταν (μεταξύ 1933 και 1945) τα κεντρικά της Γκεστάπο, της «αδελφής» υπηρεσίας SD (Υπηρεσία Πληροφοριών των SS και του ναζιστικού κόμματος) και (από το 1939) του Κεντρικού Γραφείου Ασφαλείας του Ράιχ. Ολα τα καλόπαιδα εδώ ήταν μαζεμένα δηλαδή.

Θυμάμαι τη φόρτιση από την πρώτη στιγμή που μπήκα μέσα (η είσοδος δωρεάν) και ένας νεαρός ξανθούλης Γερμανός μού έδωσε χαμογελαστά τα ακουστικά για την ηχητική ξενάγηση.

Το ενδιαφέρον σε αυτόν τον χώρο είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα το ανατριχιαστικό, το φρικώδες, το σπαρακτικό, μόνο μια ψύχραιμη χρονολογική –μέσα από φωτογραφίες και λεζάντες– ξενάγηση στην πορεία και στα εγκλήματα του ναζισμού. Διαβάζω στο ενημερωτικό φυλλάδιο: «Από την έναρξη λειτουργίας του κέντρου τεκμηρίωσης, το 2010, το μουσείο έχει καταφέρει να εκπληρώσει την αποστολή του στον μέγιστο βαθμό: να μεταδώσει ιστορικές πληροφορίες σχετικά με τη ναζιστική τρομοκρατία και να εμπνεύσει τους επισκέπτες να μετάσχουν ενεργά σε αυτή την Ιστορία και τις συνέπειές της μετά το 1945».

Το Κεφάλαιο «Ελλάδα» (Griecheland 1941-1944) είναι τρεις φωτογραφίες όλες κι όλες. Η μία δείχνει κρεμασμένους· περαστικοί περνούν και τους χαζεύουν. Θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε, μπορεί και στα Ψηλαλώνια της Πάτρας, εκεί που είχε δει κρεμασμένους η μητέρα μου.

Φεύγω από το «ψύχραιμο» αυτό μουσείο με μια καρδιά σαν μολύβι. Δεν ξέρω τι ήταν εκείνο που επέδρασε πάνω μου. Η φόρτιση του ίδιου του κτιρίου; Η ησυχία; – σιωπηλοί επισκέπτες από όλον τον κόσμο ξεναγούνταν δίπλα μου, με ακουστικά, στην ιστορία εκείνων που ενορχήστρωσαν την αιματηρότερη σύγκρουση όλων των εποχών. Μήπως η συνειδητοποίηση, σχεδόν για πρώτη φορά, τόσο ώριμη, ότι η χώρα μου ήταν ένα από τα μεγάλα θύματα μιας άφατης παγκόσμιας θηριωδίας;

Τελικά δεν είναι οι επίσημοι εορτασμοί, οι παρελάσεις, τα αρχεία. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος έχει αφήσει τόσα χνάρια πίσω του που δεν μπορούμε να τα αγνοήσουμε. Η ιστορική μνήμη δεν είναι κάποιο είδος «μουσειακό», κάτι που καλούμαστε, ντε και καλά, να εορτάσουμε την 28^η Οκτωβρίου (ενίοτε, απλώς φεύγοντας κάπου για το τριήμερο). Ο πόλεμος αυτός είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής. Γιατί τα φαντάσματά του και τα κηρύγματά του ρίχνουν ακόμα βαριές σκιές, όχι μόνο στο σήμερα, αλλά και στο αύριο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News