Οπως φαίνεται από τους αριθμούς, η εποχή του συνθήματος «η αριστεία είναι ρετσινιά» έχει παρέλθει οριστικά. Οι αιτήσεις για φοίτηση στα Πρότυπα, στα Ωνάσεια και στα Πειραματικά σχολεία (που εκ της ιδρυτικής τους διακήρυξης έχουν ταχθεί στην προώθηση της αριστείας) έφτασαν φέτος τις 20.229 για 144 σχολεία. Μην κάνετε τη διαίρεση για να βγάλετε αριθμό υποψηφίων για κάθε σχολείο, το πράγμα είναι πιο μπερδεμένο.
Στα Πρότυπα και στα Ωνάσεια (που είναι μια καινούρια ειδική κατηγορία Προτύπων) τα παιδιά μπαίνουν με εξετάσεις, στα Πειραματικά με κλήρωση. Τα Πρότυπα είναι μόνο γυμνάσια και λύκεια, τα Πειραματικά είναι από το νηπιαγωγείο ως το λύκειο. Τα Πρότυπα Αθήνας και Θεσσαλονίκης έχουν μεγάλη ζήτηση, τα επαρχιακά σχετικά μικρότερη. Στα «διάσημα» καταγράφονται από 19 μέχρι 12 υποψήφιοι για κάθε θέση, σε άλλα η αναλογία κατεβαίνει στους πέντε για μία θέση.
Η ζήτηση είναι έτσι κι αλλιώς τεράστια και αποδεικνύει περίτρανα την αγωνία γονιών και παιδιών να φοιτήσουν σε ένα σχολείο άνω του μέσου όρου. Γυμνασίου ή λυκείου, που προσφέρει στους μαθητές του υψηλότερο επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων, άρα καλύτερες προοπτικές για μελλοντικές πανεπιστημιακές σπουδές και εργασιακή καριέρα. Υπάρχει επίσης η βεβαιότητα ότι σε αυτά τα σχολεία τα παιδιά φοιτούν σε ασφαλέστερο μαθητικό περιβάλλον, με φύλαξη και κανόνες πειθαρχίας, οι διδάσκοντες έχουν επιλεγεί με αυστηρότατα κριτήρια, δεν γίνονται καταλήψεις ή απεργίες και δεν υπάρχουν μόνιμες ή περιστασιακές ελλείψεις διδακτικού προσωπικού.
Μερικά από αυτά που έχουν στο κεφάλι τους οι γονείς για τα συγκεκριμένα σχολεία είναι παραφουσκωμένοι μύθοι, η γενική εικόνα όμως είναι ότι πράγματι η μάθηση που προσφέρουν τα Πρότυπα και τα Πειραματικά είναι μετρήσιμα υψηλότερη από εκείνη που κατά μέσο όρο προσφέρουν τα υπόλοιπα δημόσια σχολεία. Ειδικά στα Πρότυπα, το επίπεδο διδασκόντων και μαθητών είναι εξαρχής πολύ υψηλό, τα προγράμματα σπουδών πολύ απαιτητικά και εντατικά, οι μέθοδοι διδασκαλίας πολύ προωθημένοι. Πρόκειται δηλαδή για περιβάλλον στο οποίο ο καλός εκπαιδεύεται να γίνει άριστος και να εκμεταλλευτεί τα προσόντα του στο έπακρο. Αναμφίβολα είναι εξαιρετικά σχολεία, γι’ αυτό άλλωστε τα κυνηγούν όλοι.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι αναφανδόν υπέρ αυτού του θεσμού, γι’ αυτό και αυξάνει διαρκώς τον αριθμό τους. Από 62 Πρότυπα και Πειραματικά που πήρε το 2019, τα έχει φτάσει στα 144 για τη χρονιά που τρέχει, ενώ θα προσθέσει και άλλα του χρόνου. Η κυβερνώσα Αριστερά, πάλι, κυριολεκτικά τα σιχαινόταν, ειδικά τα Πρότυπα. Το 2015 τα έκλεισε όλα, δήθεν λόγω έλλειψης χρημάτων, αλλά κινούμενη και από τις συριζαϊκές της ιδεοληψίες. Γενικώς, η Αριστερά αντιπολιτεύεται την επέκταση του δικτύου Πρότυπων και Πειραματικών σχολείων, μιλώντας για «παιδεία δύο ταχυτήτων», για «ιδιωτικοποίηση της παιδείας» ή για «σχολεία πλουσίων που διαιωνίζουν τις εκπαιδευτικές ανισότητες» και άλλα παρόμοια.
Εξ ου και η διαφωνία όλων των αριστερών κομμάτων με τα νεοϊδρυθέντα 22 Δημόσια Ωνάσεια Σχολεία, παρά το γεγονός ότι αυτά θα λειτουργήσουν σε υποβαθμισμένες περιοχές των αστικών κέντρων και της περιφέρειας, με την υποχρέωση οι μαθητές τους να προέρχονται κατά τουλάχιστον 60% από τις περιοχές αυτές. Εξώθησαν μάλιστα κάποιες μαθητικές συνελεύσεις και συλλόγους γονέων να καταλάβουν τα σχολεία τους, ώστε να αποτρέψουν τη μετατροπή τους σε Πρότυπα. Πρόκειται για ακατανόητη και βαθιά ιδεοληπτική αντίληψη, που προτιμά την μαθησιακή καθήλωση από την εκπαιδευτική αναβάθμιση και μάλιστα φτωχών περιοχών.
Για να είμαι ακριβοδίκαιος, βέβαια, δεν απορρίπτεται συλλήβδην αυτή η συζήτηση, ούτε είναι όλα τα επιχειρήματά της αμελητέα. Αυτός που λέει «δεν θέλω να βλέπω προνομιούχα σχολεία, θέλω να ανέβει το γενικό επίπεδο της Παιδείας μας σε τέτοιο βαθμό ώστε να μη χρειάζονται Πρότυπα» έχει συνήθως τις καλύτερες των προθέσεων. Στην πράξη όμως το πράγμα δεν δουλεύει έτσι. Αφενός πάντα θα υπάρχουν παιδιά που ξεχωρίζουν και χρειάζονται ευνοϊκό περιβάλλον για να αναπτύξουν τα προσόντα τους και να εκτοξευτούν. Αλλιώς είναι και άδικο γι’ αυτά, αλλά θα τα τσιμπήσουν γρήγορα οι ξένοι που δεν έχουν τέτοια θέματα κοινωνικής ηθικής.
Αφετέρου, ο μέσος όρος της παρεχόμενης εκπαίδευσης σε όλη τη χώρα δεν θα ανέβει με γενικολογίες περί αναβάθμισης (που ο καθένας την εννοεί διαφορετικά), ούτε μόνο με προσλήψεις και αίθουσες. Αναγκαία αυτά, αλλά τη γενική βελτίωση τη φέρνει ο υγιής εσωτερικός ανταγωνισμός, η αξιολόγηση έργου, μονάδων και προσώπων, ο πειραματισμός, η ελευθερία σκέψης και δράσεων, η μεταφορά από μονάδα σε μονάδα εμπειριών και μεθόδων, η επαφή με το εξωτερικό και τον υπόλοιπο κόσμο. Τα Πρότυπα και (κυρίως) τα Πειραματικά αυτή την δουλειά κάνουν.
Αν υπάρχει κάτι εμφανώς αρνητικό στο –κατά τα λοιπά εξαιρετικό– αυτό δίκτυο σχολείων υψηλών προδιαγραφών, είναι η εισδοχή σε αυτό της προαιώνιας ελληνικής πατέντας του φροντιστηρίου. Οι εξετάσεις για τα Πρότυπα οδηγούν όλους τους γονείς να κάνουν στα παιδιά τους φροντιστήριο. Ολόκληρη βιομηχανία στήθηκε στα γρήγορα και σχεδόν το σύνολο των παιδιών που θέλουν να πάνε σε Πρότυπο κάνουν φροντιστήριο κατά τη διάρκεια της έκτης δημοτικού. Είναι τρομερό αν το σκεφτεί κανείς. Σε αυτή τη χώρα τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα δεν σταματούν ποτέ, αντιθέτως διαρκώς επεκτείνονται.
Για πολλές οικογένειες, μάλιστα, και για τα παιδιά τους ασφαλώς, οι εισαγωγικές εξετάσεις για τα Πρότυπα καταλήγουν να μυθοποιούνται σαν τις εισαγωγικές εξετάσεις στα πανεπιστήμια. Ναι, αλλά πρόκειται για παιδάκια έκτης δημοτικού. Από τόσο νωρίς να φορτώνονται την πίεση ενός αδυσώπητου ανταγωνισμού ή το άγχος μιας δήθεν επιλογής ζωής; Και όσα δεν περάσουν, μπορούν (τα ίδια ή οι γονείς τους) να διαχειριστούν το αίσθημα της αποτυχίας;
