Η σύγκρουση που ακολούθησε την 7η Οκτωβρίου 2023 – όταν η Χαμάς εξαπέλυσε αιματηρή επίθεση στο νότιο Ισραήλ, σκοτώνοντας περίπου 1.200 ανθρώπους και απάγοντας 255 – έχει αλλάξει ριζικά τη γεωπολιτική φυσιογνωμία της Μέσης Ανατολής. Παρά τις συζητήσεις που διεξάγονται στην Αίγυπτο, με την υποστήριξη του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, για κατάπαυση του πυρός και απελευθέρωση των τελευταίων ομήρων, ο πόλεμος συνεχίζεται με αμείωτη ένταση.
Οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί δεν έχουν σταματήσει, προκαλώντας τεράστιες απώλειες στον άμαχο πληθυσμό της Γάζας· πάνω από 67.000 νεκροί, σύμφωνα με τις τοπικές Αρχές. Ολόκληρες συνοικίες έχουν ισοπεδωθεί: κατοικίες, σχολεία, νοσοκομεία και δίκτυα ύδρευσης έχουν εξαφανιστεί. Την ίδια στιγμή, το Ισραήλ τιμά τα θύματα της 7ης Οκτωβρίου με σιωπηλές τελετές, ενώ στη Γάζα οι επιζώντες ζουν μέσα στα ερείπια και με τον φόβο ενός μαζικού εκτοπισμού.
Ο πόλεμος, βέβαια, δεν περιορίστηκε στη Λωρίδα της Γάζας. Οπως θυμίζει η Washington Post, σε αυτά τα δύο χρόνια το Ισραήλ έπληξε σκληρά τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, κατέστρεψε ιρανικούς στόχους στη Συρία και συνέβαλε στην κατάρρευση του καθεστώτος Ασαντ στη Δαμασκό. Παράλληλα, προχώρησε σε σειρά επιθέσεων εντός του Ιράν, στοχεύοντας στρατιωτικές και πυρηνικές εγκαταστάσεις. Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου, με διαρκή αμερικανική στήριξη, έφτασε στο σημείο να παρασύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε ολιγοήμερη σύρραξη με την Τεχεράνη.
Αναλυτές υποστηρίζουν στην WP ότι η ισραηλινή αποφασιστικότητα «έπεισε» την Ουάσινγκτον να χρησιμοποιήσει στρατηγικά βομβαρδιστικά κατά των ιρανικών εγκαταστάσεων εμπλουτισμού ουρανίου, δείχνοντας ότι η χρήση στρατιωτικής ισχύος δεν σημαίνει αναγκαστικά έναν «πόλεμο χωρίς τέλος».
Παρά τις επιχειρησιακές επιτυχίες, η στρατηγική εικόνα για το Ισραήλ παραμένει θολή. Η στρατιωτική υπεροχή του στην περιοχή είναι δεδομένη, αλλά πολιτικά βρίσκεται αντιμέτωπο με μια πολλαπλή κρίση. Η κατοχή παλαιστινιακών εδαφών, η έλλειψη προοπτικής ειρηνικής συνύπαρξης και η φθορά του ίδιου του Νετανιάχου, που είναι αντιμέτωπος πλέον με κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, έχουν αποδυναμώσει τη θέση του Ισραήλ διεθνώς.
Στο εσωτερικό, ο Νετανιάχου πιέζεται από δύο πλευρές, γράφει η Washington Post: ένα μεγάλο τμήμα της κοινής γνώμης ζητά τερματισμό του πολέμου και συμφωνία για τους ομήρους, ενώ οι ακροδεξιοί εταίροι του απειλούν να ρίξουν την κυβέρνηση αν υπάρξει ειρηνευτική συμφωνία. Στο εξωτερικό, το Ισραήλ βιώνει πρωτοφανή απομόνωση, καθώς ακόμα και οι στενοί σύμμαχοί του πιέζουν για μια «μόνιμη λύση» με τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Παράλληλα, αυξάνεται η διεθνής κριτική: οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων χαρακτηρίζουν τις επιχειρήσεις στη Γάζα γενοκτονία, ενισχύοντας τις πιέσεις για άμεση λήξη των συγκρούσεων.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμη και μεταξύ των εβραίων της Αμερικής η στήριξη στο Ισραήλ έχει υποχωρήσει σημαντικά. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της WP, το 61% από αυτούς πιστεύει ότι το Ισραήλ έχει διαπράξει εγκλήματα πολέμου και το 40% θεωρεί ότι διαπράττει γενοκτονία. Μια έρευνα της Pew δείχνει ότι σχεδόν έξι στους δέκα Αμερικανούς έχουν πλέον αρνητική γνώμη για την ισραηλινή κυβέρνηση. Οπως σημειώνει ο πολιτικός επιστήμονας Στίβεν Ουόλτ, «η αμερικανική πολιτική δεν έχει αλλάξει ακόμη, αλλά σταδιακά θα αλλάξει, και το Ισραήλ το γνωρίζει».
Η μεγαλύτερη στρατηγική απειλή για το Τελ Αβίβ προέρχεται πλέον από το περιφερειακό περιβάλλον του. Η καταστροφή στη Γάζα και η αδιάλλακτη ρητορική της ισραηλινής Ακροδεξιάς έχουν «παγώσει» κάθε προοπτική εξομάλυνσης των σχέσεων με τα αραβικά κράτη. Η πολυπόθητη συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία, που αποτελούσε στόχο της κυβέρνησης Μπάιντεν αλλά και του Τραμπ σήμερα, έχει ουσιαστικά ακυρωθεί. Η Ριάντ έχει υιοθετήσει πιο έντονα φιλοπαλαιστινιακή στάση, ενώ φήμες θέλουν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να επανεξετάζουν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Ισραήλ.
Οπως σχολίασε στην Washington Post ο Μπαράκ Ραβίντ του Axios, «ένας από τους λόγους που ο Γιάχια Σινουάρ [αρχηγός της Χαμάς και ενορχηστρωτής της 7ης Οκτωβρίου] ξεκίνησε την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου ήταν να σταματήσει τη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων του Ισραήλ με τον αραβικό κόσμο. Και το πέτυχε». Κανένας άραβας ηγέτης δεν εμφανίζεται πλέον δημόσια δίπλα στον Νετανιάχου.
Οι ΗΠΑ επιχειρούν να διαμορφώσουν ένα νέο πλαίσιο ειρήνης και ανασυγκρότησης, όμως η ισραηλινή επιθετικότητα, με πλήγματα ακόμη και κατά συμμάχων, όπως το Κατάρ, έχει προκαλέσει αμηχανία στους παλαιούς εταίρους της χώρας. Η Σαουδική Αραβία υπέγραψε πρόσφατα αμυντική συμφωνία με το Πακιστάν, ενώ συζητήσεις για παρόμοιες κινήσεις φαίνεται να γίνονται και στα Εμιράτα και το Κατάρ.
Οπως σημειώνει ο στην Washington Post αναλυτής Πολ Σέιλεμ του Middle East Institute, «το Ισραήλ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη στρατιωτική ισχύ του για να διαμορφώσει ένα νέο, σταθερό περιφερειακό πλαίσιο ασφάλειας». Ωστόσο, η σημερινή κυβέρνηση δείχνει να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση, εγκλωβισμένη σε μια λογική επιβολής και όχι συνεννόησης.
Για τους Παλαιστίνιους, δύο χρόνια αιματοχυσίας έφεραν διεθνή συμπάθεια αλλά ελάχιστα απτά αποτελέσματα. Παρά τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και τη ρητορική υπέρ ενός ανεξάρτητου κράτους, η πραγματικότητα παραμένει αμείλικτη: οι εποικισμοί στη Δυτική Οχθη επεκτείνονται, ενώ ορισμένοι ισραηλινοί αξιωματούχοι μιλούν ανοιχτά για την «κατάκτηση» της Γάζας και τον εκτοπισμό του πληθυσμού της.
Οπως παρατηρεί ο παλαιστίνιος καθηγητής Μκχαϊμάρ Αμπουσάντα, «το παλαιστινιακό ζήτημα επέστρεψε στο κέντρο της διεθνούς ατζέντας, αλλά ο λαός μας πλήρωσε ένα τίμημα πιο βαρύ από ποτέ».
Η σύγκρουση μπορεί να άλλαξε τους συσχετισμούς δύναμης, αλλά αποκάλυψε και το αδιέξοδο μιας περιοχής που εξακολουθεί να ζει με το φάντασμα της βίας, των αντιποίνων και της απουσίας μιας αληθινής και μακροπρόθεσμης ειρήνης.
