Όταν μιλούν άτομα των μεταναστευτικών και προσφυγικών κοινοτήτων για τη ζωή τους, το βίωμα και το προσωπικό αφήγημα δεν είναι πλέον ιδιωτική υπόθεση.

Οι αφηγήσεις γίνονται δημόσιος λόγος, φέρνουν αλλαγή και διευρύνουν τον τρόπο που κατανοούμε την κοινωνία.

Σε αυτό το πλαίσιο η ημερίδα «Η ζωή μας εδώ», που πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιουνίου, στην Αθήνα ήταν μια πράξη διεκδίκησης της θέσης των μεταναστών και προσφύγων που ζουν στην Ελλάδα, στον δημόσιο χώρο και λόγο.

Πράγματι η αφήγηση των ίδιων των μεταναστών λειτούργησε ως πράξη πολιτικής, η κοινότητα ως εργαλείο αλλαγής, και η προσέγγιση της επιστημονικής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών στήριξαν την έννοια για την επανεφεύρεση της αυθεντίας στη γνώση, δηλαδή:

– «Ποιος ή ποια έχει το δικαίωμα να μιλά για ποιους και ποιες; «Ποια φωνή τελικά μετράει ως γνώση;

Η εργασία, η μητρότητα κι ο αποκλεισμός

Η φράση «το προσωπικό είναι πολιτικό», (Hanisch, 1969), βρήκε την εφαρμογή της στη συνάντηση γυναικών μεταναστριών και προσφύγων που μοιράστηκαν εμπειρίες για την εργασία, την μητρότητα και την ένταξη στην ελληνική κοινωνία. Η αφήγηση τους κατέστησε ορατές τις δομές αποκλεισμού αλλά και τις αντοχές των γυναικών. Και οι διαπιστώσεις είναι:

-«Οι γυναίκες αιτούσες ασύλου, πρόσφυγες χρειάζονται ενημέρωση και υποστήριξη στη γλώσσα τους για να διεκδικήσουν ασφαλή μητρότητα και αξιοπρέπεια» (Rana Kamperis)

-«οι Αλβανίδες μετανάστριες έχασαν τη γλώσσα και την ψυχική τους ισορροπία και ότι «μέσα τους σιώπαιναν και η σιωπή κατέληξε βάρος», αναδεικνύοντας την ανάγκη για διαπολιτισμική ψυχοθεραπεία (Σοφία Πόλου Τσαμπίρη).

Συχνά, οι πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες λειτουργούν με τους ανθρώπους ως αντικείμενα ανάλυσης ή εκπροσώπησης. Όμως, όταν οι ίδιοι οι μετανάστες μετανάστριες και πρόσφυγες αφηγούνται τις ιστορίες τους, παύουν να χρειάζονται εκπροσώπους. Η γνώση δεν παράγεται «για» τις κοινότητες αλλά «με» τις κοινότητες, αναδιαμορφώνοντας την αυθεντία στην παραγωγή συμπερασμάτων και επανακαθορίζοντας ποιος ή ποια έχει το δικαίωμα να μιλά.

Η Ντέμπορα Κάρλος Βαλένσια υπενθύμισε τη σημασία της ενσυναισθητικής ακρόασης που τιμά τη σιωπή και την ανθεκτικότητα, επιτρέποντας στις γυναίκες να μιλούν «όταν βρίσκονται στο κέντρο της διεκδίκησης και της αλλαγής».

Ο Θοδωρής Φούσκας ανέφερε «τα άτομα μεταναστευτικού προφίλ αναζητούν λύσεις που δεν επιφέρουν προσωπικές στρατηγικές γι’ αυτό και στρέφονται στο οικείο περιβάλλον της κοινότητας τους».

Η δύναμη της κοινότητας

Η ημερίδα έδωσε βήμα, δημιούργησε έναν χώρο όπου οι μετανάστες μετανάστριες και πρόσφυγες στάθηκαν και μίλησαν ως κοινότητα, προσφέροντας αναλυτική δύναμη στη δημόσια κατανόηση της μεταναστευτικής εμπειρίας, αναδεικνύοντας το βίωμα ως γνώση (Jackson, 1996). Αλλωστε η κοινότητα δεν είναι παθητικός δέκτης της αφήγησης. Είναι ο τρόπος με τον οποίο η αφήγηση γίνεται αλλαγή.

«Δημιουργήσαμε κέντρο ημέρας για τα παιδιά μας, λειτουργήσαμε ως συνήγοροι για την ορατότητα μας ως μετανάστριες γυναίκες» είπε η Ντέμπορα Κάρλος Βαλένσια .

Η Ελόνα Κατάρο σημείωσε ότι πολλές γυναίκες μετανάστριες από την Αλβανία αμελούσαν τον εαυτό τους λόγω αόρατης εργασίας χωρίς δικαιώματα, ήταν εκείνες που άλλαξαν την μικρή τους κοινωνία αλλά δεν πήγαν ποτέ στον γιατρό».

Η δύναμη του περιθωρίου στη γνώση

H γνώση που παράγεται από τις θέσεις περιθωρίου έχει ισχυρή αναλυτική αξία (Harding, 1991). Η αφήγηση ειδικά των γυναικών, από τη θέση του μετανάστη και πρόσφυγα, φωτίζει όσα μένουν αόρατα στο κέντρο, δημιουργώντας νέες δυνατότητες κατανόησης της κοινωνίας. «Σκέφτομαι να γράψω ένα βιβλίο, δεν πρέπει να ντρέπομαι για αυτά που έχω περάσει ή για την κουλτούρα μου για τον εαυτό μου είπε ο Νασρουντίν Νιζάμι.

Ο Κειτά Αλασάν μίλησε για την σημασία να είσαι μέντορας και αυτό που θα έλεγε στα παιδιά σήμερα είναι ότι «η κάθε ιστορία κρύβει μία δύναμη», ενώ ο Χάντι Μοχέμπι είπε «ως μέντορας μπορούμε ενθαρρύνουμε, να δώσουμε την ελπίδα στα παιδιά ότι με την προσπάθεια τους αλλά και με την δομημένη υποστήριξη από το κράτος μπορούν να τα καταφέρουν».

Το βίωμα ως δημόσιος λόγος

Η Ελλάδα έχει αποδείξει, όπως σημειώνει ο Δημήτρης Παρσάνογλου, αξιοσημείωτη ικανότητα αφομοίωσης μεταναστευτικών πληθυσμών από την ίδρυση του κράτους της, δείχνοντας ότι η ισότιμη πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση και την εργασία δεν προϋποθέτει ριζικές πολιτικές ή οικονομικές ανατροπές, αλλά σταθερή κοινωνική βούληση.

Από την πλευρά της τοπικής αυτοδιοίκησης, η Μαρία Στρατηγάκη υπογραμμίζει ότι ο ρόλος των Δήμων ως διαμεσολαβητών με το κεντρικό κράτος και παρόχων κοινωνικών υπηρεσιών είναι κρίσιμος, επισημαίνοντας πως τα εμπόδια στην ένταξη δεν είναι ατομική ευθύνη των μεταναστών και μεταναστριών, ενώ ακόμη και η γλώσσα δεν αποτελεί πάντα πραγματικό φραγμό (Anthias, 2013).

Κατανόηση της κοινωνίας

Η ημερίδα αποτέλεσε μια πράξη επιγνωσιακής δικαιοσύνης (Fricker, 2007), καθώς αποκατέστησε το δικαίωμα των ατόμων μεταναστευτικού προφίλ να είναι αναγνωρισμένα ως φορείς γνώσης. Οι προσωπικές ιστορίες ήταν γνώση, όχι απλώς εμπειρία. Οι ιστορίες έγιναν εργαλεία κατανόησης της κοινωνίας, φωτίζοντας όσα μένουν αόρατα.

Όταν οι ίδιοι οι μετανάστες, μετανάστριες και πρόσφυγες αφηγούνται τις εμπειρίες τους, δημιουργούν έναν δημόσιο λόγο που διευρύνει το πώς αντιλαμβανόμαστε την κοινωνία, μετατρέποντας το βίωμα σε αφήγηση που λειτουργεί ως εργαλείο συλλογικής γνώσης και κοινωνικού μετασχηματισμού .

*Η ημερίδα με τίτλο «Η Ζωή μας Εδώ Μετανάστευση και Ποιότητα Ζωής: Εμπειρίες, Προκλήσεις και Ένταξη», διοργανώθηκε από την  Mindview με την επιστημονική υποστήριξη του Εργαστηρίου Κοινωνιολογικής Θεωρίας και Εμπειρικής Έρευνας του ΕΚΠΑ και του Τμήματος Πολιτικών Δημόσιας Υγείας της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, υπό την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων

Νεφέλη Στουρνάρα

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News