Πυρκαγιές κατάπιαν τεράστιες εκτάσεις της Νότιας Αμερικής πέρυσι, καταστρέφοντας οικοσυστήματα, κλείνοντας σχολεία και καθηλώνοντας πτήσεις. Αντιμετωπίζοντας τη χειρότερη περίοδο πυρκαγιών στην ιστορία τους, χωρικοί στη Βολιβία πάλευαν με τις φλόγες αβοήθητοι και πολλοί αναγκάστηκαν να μετακομίσουν σε άλλες περιοχές όταν οι πυρκαγιές κατέστρεψαν τα σπίτια τους και τα συστήματα ύδρευσης των χωριών τους, όπως αναφέρει ο Guardian.
Τα μεγάλα ράντσα και τα αγροκτήματα συχνά χρησιμοποιούν τη φωτιά για να καθαρίσουν τη γη για καλλιέργειες, ή για να δημιουργήσουν χώρο ώστε να βοσκήσουν τα ζώα τους. Η χρόνια ξηρασία, που τροφοδοτείται από την κλιματική κρίση και το καιρικό φαινόμενο Ελ Νίνιο, σε συνδυασμό με την αδύναμη περιβαλλοντική προστασία από το κράτος, έχουν καταστήσει εύκολη την ανεξέλεγκτη εξάπλωση αυτών των πυρκαγιών, καταστρέφοντας δάση και λιβάδια.
Οι εκχερσώσεις γης σε βιομηχανική κλίμακα χωρίς τη χρήση πυρκαγιάς αποτελούν επίσης σημαντική αιτία αποψίλωσης των δασών, υπονομεύοντας την ανθεκτικότητα των κοινοτήτων και των οικοσυστημάτων. Με ανεπαρκή υποστήριξη, τόσο σε τοπικό, όσο και σε κυβερνητικό επίπεδο, πολλοί χωρικοί βρίσκονται αναγκασμένοι να μάχονται με τις πυρκαγιές μόνο με φτυάρια και μικρά μπουκάλια νερού.
Η απώλεια δασών στη Βολιβία και σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης, ανησυχητικής, διεθνούς τάσης. Νέα δεδομένα που δημοσιεύθηκαν την περασμένη εβδομάδα από την ΜΚΟ Διεθνές Παρατηρητήριο Δασών καταδεικνύουν ότι η απομείωση των δασών στον πλανήτη έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ το 2024 – με σχεδόν διπλάσια απώλεια τροπικών δασών σε σχέση με το 2023.
Η αποψίλωση των δασών στον Αμαζόνιο σημαίνει υψηλότερες θερμοκρασίες και μειωμένες βροχοπτώσεις, με συνέπειες για τους αγρότες και την παραγωγή τροφίμων. Αν στην εξίσωση προστεθούν και οι πυρκαγιές των τελευταίων ετών, τα προβλήματα των τοπικών κοινοτήτων κυμαίνονται από την αύξηση κρουσμάτων καρκίνου του πνεύμονα και ευαισθησίας σε λοιμώξεις λόγων των καπνών, μέχρι τη διακοπή των μαθημάτων όταν τα σχολεία αναγκάζονται να κλείσουν.
Ιστορικά έντονες βροχοπτώσεις ακολούθησαν την ξηρασία και τις πυρκαγιές στη Βολιβία το 2024, πλημμυρίζοντας πόλεις και καταστρέφοντας καλλιέργειες. Στην κοινότητα των Σουρούμπι, την περιοχή της χώρας με τα τροπικά ξηρά δάση, τα φαινόμενα διέκοψαν τις καλλιεργητικές περιόδους και προκάλεσαν ζημιές σε δρόμους και γέφυρες, περιπλέκοντας περαιτέρω τις προσπάθειες ανάκαμψης, σημειώνει η βρετανική εφημερίδα.
Οι πυρκαγιές, που δεν αποτελούν φυσικό μέρος των τροπικών οικοσυστημάτων –όπως συμβαίνει σε μεγάλο μέρος της Αυστραλίας, για παράδειγμα– ήταν η βασική αιτία απώλειας τροπικών δασών που καταγράφηκε για πρώτη φορά στη χώρα. Αυτή η απώλεια είναι ιδιαιτέρως σοβαρή, καθώς αυτά τα οικοσυστήματα διαθέτουν την πιο ευρύτερη βιοποικιλία στον πλανήτη, και χρησιμεύουν ως βασικές δεξαμενές καταπολέμησης του διοξειδίου του άνθρακα.
Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που χάθηκαν από τα τροπικά δάση μόνο το 2024 ξεπέρασαν τις ετήσιες εκπομπές άνθρακα της Ινδίας. Παράλληλα, τεράστιες πυρκαγιές σάρωσαν τα βόρεια δάση του Καναδά και της Ρωσίας, ενώ η συνολική απώλεια δενδροκάλυψης έφτασε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα σε όλο τον κόσμο.
Οι επιστήμονες που συνέλεξαν αυτά τα δεδομένα επισημαίνουν στον Guardian ότι εάν αυτή η τάση συνεχιστεί, θα μπορούσε να μεταμορφώσει μόνιμα κρίσιμες φυσικές περιοχές και να απελευθερώσει μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα – εντείνοντας την κλιματική κρίση και τροφοδοτώντας ακόμη πιο ακραίες πυρκαγιές. Το Διεθνές Παρατηρητήριο Δασών αναφέρει ότι τα φαινόμενα συνιστούν «επίπεδο κόκκινου συναγερμού» για τη διεθνή κοινότητα.
Παρότι η απώλεια βλάστησης είναι ένα διεθνές φαινόμενο, η Λατινική Αμερική βιώνει μεγάλο μέρος αυτής της καταστροφής, με τη Βραζιλία να χάνει το μεγαλύτερο τμήμα τροπικού δάσους από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Ο βιότοπος του Αμαζονίου γνώρισε τη χειρότερη ύφεση του από το 2016 – με την απώλεια παρθένων δασών του να υπερδιπλασιάζεται, λόγω των πυρκαγιών και των γεωργικών επεκτάσεων.
Μετά από μια κάμψη που γνώρισε το 2023, η απώλεια δασών στην Κολομβία αυξήθηκε κατά 50% το 2024 – αν και οι πυρκαγιές δεν ήταν η κύρια αιτία για αυτό. Το κολομβιανό παράρτημα της ΜΚΟ Διεθνές Ινστιτούτο Πόρων επισημαίνει στον Guardian ότι το μεγαλύτερο μέρος της δυναμικής της αποψίλωσης των δασών σχετίζεται με τη δράση διεθνών εγκληματικών καρτέλ που δραστηριοποιούνται στην περιοχή.
Η απώλεια παρθένων δασών αυξήθηκε κατακόρυφα και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Οι πυρκαγιές κατέστρεψαν δάση στη Μπελίζ, τη Γουιάνα, τη Γουατεμάλα και το Μεξικό. Η Νικαράγουα έχασε σχεδόν το 5% των παρθένων δασών της το 2024 – το υψηλότερο ποσοστό από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο.
Η απώλεια δασών στη Βολιβία αυξήθηκε κατά 200%, φτάνοντας τα 15.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα μέσα στο 2024. Η χώρα κατέλαβε για πρώτη φορά τη δεύτερη θέση στη λίστα των δασικών απωλειών μετά τη Βραζιλία, ξεπερνώντας τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η οποία έχει υπερδιπλάσια δασική έκταση από τη δική της. Το γεγονός καθιστά τη Βολιβία σημαντικό παράγοντα της παγκόσμιας κλιματικής και οικολογικής κρίσης.
Περιβαλλοντολόγοι επισημαίνουν στον Guardian ότι η επέκταση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας σε βιομηχανική κλίμακα, η αδύναμη επιβολή και εποπτεία των περιβαλλοντικών κανονισμών, καθώς και ένα νομικό και πολιτικό πλαίσιο που δίνει προτεραιότητα στη μετατροπή γης έναντι της προστασίας των δασών, δημιουργούν έναν εκρηκτικό συνδυασμό που οδηγεί στην αύξηση της δασικής απώλειας της Βολιβίας.
Ωστόσο, τα δεδομένα καταδεικνύουν και κάποιες επιτυχίες. Στη νότια περιοχή Τσάκο της Βολιβίας, οι κοινότητες των ιθαγενών, οι δημόσιοι φορείς, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και εθελοντές πυροσβέστες συνεργάστηκαν για να προστατεύσουν την έκταση γης που εκτείνεται σε εθνικά πάρκα και εδάφη των ιθαγενών, μετά την καταστροφική περίοδο πυρκαγιών του 2019.
Η συνεργασία διαφόρων φορέων είναι θεμελιώδης στη διάρκεια των αντιπυρικών περιόδων. Εξίσου κρίσιμος παράγοντας είναι και οι τοπικοί παρατηρητές, όπως οι δασοφύλακες, οι οποίοι γνωρίζουν την κάθε περιοχή και παρακολουθούν τις συνθήκες της όλο το χρόνο, επιτρέποντας στους συνεργαζόμενους φορείς γρηγορότερες αντιδράσεις. Αλλωστε, η προετοιμασία πριν την εποχή των πυρκαγιών είναι πάντα ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισής τους.
