Η Μεγάλη Ιδέα αποτέλεσε τον βασικό άξονα της εξωτερικής πολιτικής του ελληνικού κράτους για σχεδόν οκτώ δεκαετίες – μέχρι και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η ασάφεια, δε, που χαρακτήριζε την ίδια την έννοια της Μεγάλης Ιδέας μοιραία μεταγγίστηκε και στις πολιτικές που ακολουθήθηκαν κατά καιρούς με στόχο την πραγμάτωσή της.

Το πρώτο βασιλικό ζεύγος της Ελλάδας, ο Οθωνας και η Αμαλία, υπήρξαν ένθερμοι υποστηρικτές της Μεγάλης Ιδέας, σε βαθμό μάλιστα που ώρες-ώρες η προσήλωσή τους αυτή άγγιζε τα όρια του αφελούς ρομαντισμού. Και επειδή, ως γνωστόν, οι αγνές προθέσεις δεν αρκούν όταν έχουμε να κάνουμε με ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, στα χρόνια της βασιλείας του Οθωνα το ζήτημα της πραγμάτωσης της Μεγάλης Ιδέας αντιμετωπιζόταν συνήθως με τρόπο παιδαριώδη, δίχως ίχνος ρεαλισμού ή έστω επαφής με την πραγματικότητα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η στάση που κράτησε η Ελλάδα κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο του 1853-1854, που ξέσπασε αρχικά ανάμεσα στη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στη συνέχεια, όμως, στο πλευρό των Οθωμανών συντάχθηκαν η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, καθώς και το βασίλειο της Σαρδηνίας, στην Ιταλία.

Οσο για εμάς εδώ στην Ελλάδα, μόλις μάθαμε τα νέα για τον νέο ρωσοτουρκικό πόλεμο πετάξαμε από τη χαρά μας, μιας και μας φάνηκε ως η ιδανική ευκαιρία για να συνταχθούμε στο πλευρό των Ρώσων και να απελευθερώσουμε τους αλύτρωτους αδελφούς. Θυμίζω ότι η Ελλάδα τότε εξακολουθούσε να έχει ως βόρειο σύνορό της τη γραμμή Παγασητικού-Αμβρακικού.

Ετυχε εν τω μεταξύ το ξέσπασμα του Κριμαϊκού Πολέμου να συμπέσει με τη συμπλήρωση ακριβώς 400 χρόνων από την Αλωση της Κωνσταντινούπολης. Δεν θέλει πολύ, πιστεύω, για να καταλάβουμε ότι αυτό εμείς το μεταφράσαμε ως θεόσταλτο σημάδι πως είχε φτάσει η ώρα να πραγματωθεί η Μεγάλη Ιδέα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένα από τα βασικά συνθήματα των Ελλήνων την περίοδο του Κριμαϊκού Πολέμου  ήταν «Ελληνική Αυτοκρατορία ή Θάνατος».

Ετσι, ήδη από τον Οκτώβριο του 1853, δηλαδή από το ξέσπασμα του Ρωσοτουρκικού πολέμου, ελληνικές αντάρτικες ομάδες είχαν αρχίσει να περνούν τα σύνορα με την Οθωμανική Αυτοκρατορία με σκοπό να οργανώνουν τοπικές εξεγέρσεις σε Μακεδονία, Θεσσαλία και Ηπειρο. Αυτές οι ομάδες είχαν την –ανεπίσημη, βέβαια– συμπαράσταση του ελληνικού κράτους.

Κάτι που πρέπει επίσης να έχουμε υπόψη μας είναι ότι πολλοί από εκείνους που έλαβαν μέρος και είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στον ξεσηκωμό εναντίον των Οθωμανών το 1853-54 ήταν παιδιά των αγωνιστών του ’21. Οπότε, όπως καταλαβαίνουμε, οι περισσότεροι Ελληνες αντιλαμβάνονταν τότε τον ξεσηκωμό τους ως συνέχεια του αγώνα που είχαν ξεκίνησαν οι πατέρες τους τον καιρό της Επανάστασης.

Η πραγματικότητα όμως ήταν ότι στον πόλεμο αυτόν οι Ρώσοι ήταν μόνοι τους, μιας και Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία έσπευσαν να βοηθήσουν τους Οθωμανούς, ώστε να αποτρέψουν το ενδεχόμενο επέκτασης της Ρωσίας προς τη Μεσόγειο. Παράλληλα, η Ρωσία, παρότι ανεπίσημα παρότρυνε τους Ελληνες να συνεχίσουν τον ανταρτοπόλεμο εναντίον των Οθωμανών, στην πραγματικότητα δεν προσέφερε καμία απολύτως εγγύηση, βοήθεια ή έστω υπόσχεση στην Ελλάδα.

Μόνοι μας λοιπόν κυνηγούσαμε το όνειρο για ακόμα μία φορά. Ωσπου οι Αγγλο-γάλλοι μας έκοψαν οριστικά τη φόρα. Τον Μάιο του 1854 γαλλικά και βρετανικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στον Πειραιά και τον κατέλαβαν προκειμένου να ασκήσουν ισχυρή πίεση στην Αθήνα, ώστε να αναγκαστεί να εγκαταλείψει όλες τις εχθρικές ενέργειες εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ετσι, στις 14 Μαΐου 1854, μία μόλις ημέρα μετά την αποβίβαση των γαλλο-βρετανικών στρατευμάτων στον Πειραιά, ο μέχρι εκείνη τη στιγμή αγέρωχος βασιλιάς μας αναγκάστηκε να κηρύξει την ουδετερότητα της Ελλάδας στον εν εξελίξει πόλεμο και να διατάξει το τέλος της δράσης των αντάρτικων ομάδων.

Από το όνειρο και τους αγώνες μάς έμεινε τελικά η κατοχή του Πειραιά, η οποία διήρκεσε σχεδόν τρία χρόνια, ακόμα και μετά το τέλος του Κριμαϊκού Πολέμου δηλαδή, η πείνα και μια φονική επιδημία χολέρας την οποία έφεραν μαζί τους τα γαλλικά στρατεύματα το καλοκαίρι του 1854.

Τελικά η Ρωσία ηττήθηκε στον Κριμαϊκό Πόλεμο και μαζί με την ήττα της κατακρημνίστηκαν και οι ελάχιστες ελπίδες που είχαν απομείνει στους Ελληνες για ενσωμάτωση νέων εδαφών στον εθνικό κορμό και για απελευθέρωση αλύτρωτων αδερφών.

Σαν να μην έφτανε αυτό, η λήξη του Κριμαϊκού Πολέμου βρήκε την Οθωμανική Αυτοκρατορία πιο ισχυρή από πριν, αφού εξασφάλισε την εγγύηση των Μεγάλων Δυνάμεων να σέβονται την ανεξαρτησία και την εδαφική της ακεραιότητα.

Οσο για τους Ελληνες, απέμειναν με την πίκρα του ανεκπλήρωτου ονείρου, ενώ όλο το φταίξιμο για την εθνική αποτυχία το έριξαν στον Οθωνα. Από εκεί και έπειτα ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση, που θα οδηγούσε οκτώ χρόνια αργότερα στην έξωση του πρώτου βασιλικού ζεύγους της Ελλάδας.

---

♦ Κάθε γωνιά μια ιστορία. Το podcast της Ελένης Λετώνη. Το βιβλίο της Ελένης Λετώνη «Του Όθωνα τα χρόνια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News