Το μικρό βασκικό χωριό Ζουμπιέτα των 300 κατοίκων, έχει ένα μοναδικό «ταλέντο»: μπορεί να εξαφανίσει τα σκουπίδια μισού εκατομμυρίου ανθρώπων.
Κάθε χρόνο, έως και 200.000 μετρικοί τόνοι αποβλήτων από όλη τη βορειοδυτική Ισπανία μεταφέρονται με φορτηγά στο εργοστάσιο επεξεργασίας Gipuzkoa στην άκρη του χωριού.
Εκεί διαχωρίζονται και διοχετεύονται σε έναν γιγάντιο αποτεφρωτήρα, παράγοντας αρκετή ηλεκτρική ενέργεια για να τροφοδοτήσει 45.000 σπίτια.
Το εργοστάσιο Gipuzkoa θα αποτελούσε μια οικολογική εναλλακτική λύση αντί της υγειονομικής ταφής, αλλά στην πράξη δεν λειτούργησε έτσι, σημείωσε το Politico.
Οι ντόπιοι έχουν κατηγορήσει τους ιδιοκτήτες του εργοστασίου και την περιφερειακή κυβέρνηση ότι παραβιάζουν τους περιβαλλοντικούς νόμους της Ευρωπαϊκής Ενωσης και απελευθερώνουν επικίνδυνα επίπεδα ρύπανσης στο περιβάλλον, στο νερό, στον αέρα και στο έδαφος.
Η υπόθεση έχει φτάσει στα δικαστήρια. «Το δικαστήριο πρέπει να αποφασίσει εάν η περιβαλλοντική άδεια, που χορηγείται από την τοπική αυτοδιοίκηση, είναι σύμφωνη με την οδηγία της ΕΕ για τη ρύπανση», είπε στο Politico ο Γιοσίμπα Μπελαουστέγκι Κουέστα, μέλος της ομάδας πολιτών GuraSOS που διεξάγει εκστρατεία κατά του αποτεφρωτήρα.
Δεν πρόκειται για μια μεμονωμένη περίπτωση. Σε όλη την Ευρώπη, έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόια εκατοντάδες εγκαταστάσεις μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια, που «πατούν» στην υπόσχεση ότι η καύση σκουπιδιών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι καλύτερη για το περιβάλλον από την υγειονομική ταφή τους.
Ωστόσο, μελέτες διαπιστώνουν ολοένα και περισσότερο ότι η ρύπανση που παράγεται από αυτές τις εγκαταστάσεις, βλάπτει επίσης το περιβάλλον και την υγεία των ανθρώπων. Εν τω μεταξύ, η ΕΕ έχει μειώσει σημαντικά τη χρηματοδότηση τέτοιων έργων, ενώ οι δήμοι εξακολουθούν να αποπληρώνουν το χρέος που συσσώρευσαν για τη χρηματοδότησή τους.
Στην καλύτερη περίπτωση, λένε οι επικριτές, οι μονάδες παραγωγής ενέργειας από απόβλητα κινδυνεύουν να γίνουν μη δημοφιλή απομεινάρια μιας λανθασμένης πολιτικής για τα απόβλητα. Στη χειρότερη, οι υπάρχουσες μονάδες θα μπορούσαν να γίνουν «ακινητοποιημένα περιουσιακά στοιχεία» που δυσκολεύονται να βρουν αρκετά σκουπίδια για να κάψουν ώστε να διασφαλίσουν ότι θα παραμείνουν εμπορικά βιώσιμες.
Το Gipuzkoa χρηματοδοτήθηκε με ομόλογα αξίας 80 εκατομμυρίων ευρώ, των οποίων η ημερομηνία αποπληρωμής είναι το 2047. Η μονάδα, με άλλα λόγια, πρέπει να συνεχίσει να λειτουργεί για άλλες δύο δεκαετίες -ανεξάρτητα από το περιβαλλοντικό κόστος.
Οι ακτιβιστές είπαν στο Politico ότι ο αποτεφρωτήρας εισάγει τώρα «υπολείμματα που δεν είναι καν οικιακά» για να παραμείνει σε λειτουργία.
Το πρόβλημα των αποβλήτων στην Ευρώπη
Περίπου 500 μονάδες μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια λειτουργούν σήμερα σε έδαφος της ΕΕ και καίνε περίπου το ένα τέταρτο των καθημερινών σκουπιδιών της Ευρώπης, σύμφωνα με το λόμπι μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια, CEWEP.
Οι φορείς εκμετάλλευσης μονάδων και οι επενδυτές τους λένε ότι αυτοί οι κλίβανοι είναι απαραίτητοι εάν η Ευρώπη θέλει να επιτύχει τον στόχο της να στέλνει λιγότερο από το 10% των οικιακών αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής έως το 2035.
Το 2022, οι Ευρωπαίοι παρήγαγαν περίπου 190 εκατομμύρια τόνους οικιακών αποβλήτων, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat.
Παρά την ανακύκλωση περίπου του 40% -περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή- η ΕΕ εξακολουθεί να θάβει ένα μεγάλο μέρος των σκουπιδιών της. Περισσότεροι από 50 εκατομμύρια τόνοι αστικών αποβλήτων στάλθηκαν σε χώρους υγειονομικής ταφής στην ΕΕ το 2023, αρκετοί για να καλύψουν το κέντρο του Παρισιού με σκουπίδια ύψους 20 μέτρων.
Η μετατροπή των αποβλήτων σε ενέργεια θεωρείται μια ελαφρώς καθαρότερη εναλλακτική λύση: Περίπου 58 εκατομμύρια τόνοι αποτεφρώθηκαν το 2023, και σχεδόν όλοι χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή ενέργειας, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ.
Η νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα απαιτεί από τις εταιρείες να δίνουν προτεραιότητα στην επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση έναντι της αποτέφρωσης και της υγειονομικής ταφής των αποβλήτων.
«Ο κύριος στόχος μιας μονάδας μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια, δεν είναι η παραγωγή ενέργειας. Ο πρωταρχικός σκοπός της είναι η διαχείριση αποβλήτων που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν», εξήγησε στο Politico ο Πάτρικ Ντόρβιλ, ανώτερος οικονομολόγος στο τμήμα κυκλικής οικονομίας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
Ομως, η παραγωγή ενέργειας, είναι αυτή που διαφημίζει το σχετικό λόμπι για να πείσει νέους επενδυτές.
«Με μία εβδομάδα αποβλήτων του νοικοκυριού σας, έχετε αρκετή θερμότητα για να ζεστάνετε το σπίτι σας για τουλάχιστον οκτώ ώρες», γράφει το CEWEP στο φυλλάδιό του για το 2025.
Το λόμπι ισχυρίζεται επίσης ότι περίπου το 10% της τηλεθέρμανσης στην Ευρώπη προέρχεται από ενέργεια που παράγεται από την καύση αποβλήτων και ότι η τεχνολογία συμβάλλει στην παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στην εκτροπή των αποβλήτων από τους χώρους υγειονομικής ταφής.
Ανησυχίες για τη ρύπανση
Ωστόσο, οι οικολογικές ομάδες λένε ότι είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η μετατροπή των αποβλήτων σε ενέργεια είναι μια καθαρότερη πηγή ενέργειας από τα ορυκτά καύσιμα.
Τα λάθος επιλεγμένα αστικά απόβλητα συχνά σημαίνουν ότι πολλά πλαστικά με βάση τα ορυκτά καύσιμα καίγονται, απελευθερώνοντας διοξείδιο του άνθρακα, που θερμαίνει τον πλανήτη στη διαδικασία.
«Το επιχείρημα ότι η καύση των αποβλήτων είναι καλύτερη από την υγειονομική ταφή, υπεραπλουστεύει ένα πολύπλοκο ζήτημα. Και οι δύο πρακτικές έχουν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και καμία δεν πρέπει να θεωρείται βιώσιμη μακροπρόθεσμη λύση», δήλωσε στο Politico ο Γιάνεκ Βακ, στέλεχος στην Zero Waste Europe.
Η ΜΚΟ εκτιμά ότι κάθε τόνος αστικών αποβλήτων που καίγεται, απελευθερώνει μεταξύ 0,7 και 1,7 τόνων CO₂.
Εν τω μεταξύ, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι δεν έχει διεξαχθεί επαρκής έρευνα σχετικά με τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που ζουν κοντά σε αποτεφρωτήρες.
Οι φορείς εκμετάλλευσης των εγκαταστάσεων επιμένουν ότι οι τεχνολογικές λύσεις και η σωστή διαλογή μπορούν να διατηρήσουν τη ρύπανση υπό έλεγχο. Αλλά αυτές οι ανησυχίες δεν έχουν περάσει απαρατήρητες και η λαϊκή αντίδραση κατά των αποτεφρωτήρων αποβλήτων, αυξάνεται.
Στη Ρώμη, για παράδειγμα, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι υπέγραψαν πρόταση για να εμποδίσουν τον δήμαρχο να δώσει το πράσινο φως σε ένα έργο αποτέφρωσης αποβλήτων στη Santa Palomba. Και τον περασμένο Μάρτιο, γάλλοι γερουσιαστές πρότειναν να απαγορευτεί η κατασκευή νέων αποτεφρωτήρων αποβλήτων στη χώρα.
Οι ανησυχίες για τη ρύπανση οδήγησαν την ΕΕ να μειώσει την οικονομική της υποστήριξη για μονάδες παραγωγής ενέργειας από απόβλητα και να εισαγάγει πολιτικές υποχρεώσεις που αποσκοπούν στην καθοδήγηση των κρατών-μελών προς την ανακύκλωση.
Με την πάροδο των ετών, οι Βρυξέλλες έχουν εισαγάγει αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους που πρέπει να πληρούν τα έργα για να λάβουν χρηματοδότηση από την ΕΕ.
Αυτό έχει μειώσει σημαντικά το ποσό των δημοσίων κονδυλίων που διατίθενται για την αποτέφρωση αποβλήτων σε σύγκριση με τα μεγαλύτερα ποσά που προορίζονται για πιο πράσινα έργα, όπως οι μονάδες ανακύκλωσης.
Το 2020, το αποτύπωμα άνθρακα της τεχνολογίας ήταν τελικά αυτό που ώθησε τις Βρυξέλλες να εξαιρέσουν τις μονάδες μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια από τον κατάλογο των επιλέξιμων πράσινων έργων. Ο κατάλογος αυτός πληροφορεί τους επενδυτές για το τι θεωρείται βιώσιμη επένδυση.
Εν τω μεταξύ, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις έχουν παγιδευτεί, υποστηρίζουν οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ, με πολλές από αυτές να εξακολουθούν να αποπληρώνουν το χρέος που συσσώρευσαν όταν συμφώνησαν να κατασκευάσουν τις εγκαταστάσεις. «Πολλά από αυτά τα σχέδια εγκατάστασης θα αποδειχθούν ξεπερασμένα», λέει η Ανέλια Στεφάνοβα, στέλεχος της CEE Bankwatch, καθώς οι χώρες της ΕΕ αναμένεται να επιτύχουν τους στόχους μείωσης και ανακύκλωσης των αποβλήτων που επιβάλλονται από τους νόμους της ΕΕ.
«Αχρηστα» περιουσιακά στοιχεία
Καθώς οι χώρες κινούνται προς πιο πράσινα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων, ο κίνδυνος είναι αυτά τα μεγάλα έργα υποδομής να καταστούν άχρηστα.
Πολλές μονάδες μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια, απαιτούν ήδη περισσότερα σκουπίδια από όσα τείνουν να είναι διαθέσιμα στη γύρω περιοχή. Στην Κοπεγχάγη, για παράδειγμα, ο σύγχρονος αποτεφρωτήρας της πόλης, με μοντέρνο ντιζάιν, που λειτουργεί και ως πίστα για σκι -ο οποίος χρηματοδοτείται μέσω 30ετούς δανείου- εισάγει δεκάδες χιλιάδες τόνους αποβλήτων από το εξωτερικό ετησίως για να τροφοδοτήσει τους κλιβάνους της.
Η Δανία έχει «επιπρόσθετη δυναμικότητα στον τομέα της αποτέφρωσης έως και 700.000» τόνους, σύμφωνα με το υπουργείο Κλίματος και Ενέργειας της χώρας. Η Κοπεγχάγη ήδη καταρτίζει προϋπολογισμό για την κάλυψη του κόστους των περιττών αποτεφρωτήρων αποβλήτων.
Το 2020, η Δανία εισήγαγε ένα σχέδιο για να πρασινίσει τον τομέα των αποβλήτων, το οποίο περιελάμβανε την κατανομή 26 εκατ. ευρώ σε δήμους για την κάλυψη «αδικαιολόγητων δαπανών».
Οι δανειστές, συμπεριλαμβανομένου του επίσημου βραχίονα δανεισμού της ΕΕ, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, γνωρίζουν επίσης πολύ καλά ότι ούτε οι πολιτικοί πια υποστηρίζουν άνευ όρων την τεχνολογία.
«Όλα όσα χρηματοδοτούνται από την ΕΤΕπ πρέπει να συμμορφώνονται με τις οδηγίες της ΕΕ», δήλωσε ο Ντόρβιλ της ΕΤΕπ, προσθέτοντας ότι έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις όπου η τράπεζα έχει αρνηθεί χρηματοδότηση για οικονομικούς ή περιβαλλοντικούς λόγους.
Παρόλα αυτά, νέες μονάδες μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια βρίσκονται υπό κατασκευή.
«Όταν δεν υπάρχουν εγκαταστάσεις αποτέφρωσης, τότε υπάρχουν μεγαλύτερες χωματερές», είπε στο Politicoη Χάνα Ζντανόβσκα, δήμαρχος στο Λοτζ.
Η πόλη σύντομα θα έχει μια νέα μονάδα μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια, την οποία σχεδιάζει η γαλλική ενεργειακή εταιρεία Veolia και η οποία χρηματοδοτείται με δάνειο 97 εκατομμυρίων ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.
Η δήμαρχος είπε ότι η μονάδα θα αυξήσει την «ενεργειακή ανεξαρτησία» της πόλης, η οποία είναι επίσης πολύ σημαντική αυτή τη στιγμή».
Το Ταμείο Εκσυγχρονισμού της ΕΕ είναι ένα από τα τελευταία χρηματοδοτικά προγράμματα που εξακολουθεί να χρηματοδοτεί την μετατροπή αποβλήτων σε ενέργεια. Στόχος του είναι να βοηθήσει τις χώρες-μέλη της ΕΕ με χαμηλότερο εισόδημα, να απομακρυνθούν από τα ορυκτά καύσιμα.
Το ταμείο των 19 δισ. ευρώ έχει διαθέσει μόλις δύο δισ. ευρώ σε έργα μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια από την έναρξή του το 2021, όλα στην Τσεχία και στην Πολωνία.
Ερωτηθείσα εάν υπάρχει κίνδυνος ο νέος αποτεφρωτήρας να καταστεί ένα αχρησιμοποίητο περιουσιακό στοιχείο, η Ζντανόβσκα είπε ότι «θα ήθελα πολύ να δω να παράγουμε πραγματικά λιγότερα απόβλητα στο μέλλον».
