Ακόμη και τα δυτικά κράτη διαφωνούν μεταξύ τους. Πρέπει –και, αν ναι, πώς;– να γίνει αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν; Τι θα επακολουθήσει; Η εμπειρία από το Ιράκ και τη Λιβύη είναι οδυνηρή. Και αν εκείνες οι χώρες βυθίστηκαν στο χάος μετά την πτώση των αντίστοιχων δικτατόρων τους, οι κίνδυνοι στο Ιράν είναι βαθύτεροι και πιο πολύπλοκοι, φτάνοντας μέχρι και στον κατακερματισμό της χώρας.

Στη σύνοδο κορυφής της G7 στον Καναδά –προτού ακόμη ο Ντόναλντ Τραμπ διατάξει τα βομβαρδιστικά Β-2 να πλήξουν τις πυρηνικές εγκαταστάσες σε Νατάνζ, Ισφαχάν και Φόρντοου, κλιμακώνοντας περαιτέρω την κρίση και θέτοντας υπαρξιακά διλήμματα στον αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ– ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν υποστήριξε ότι εναπόκειται στον λαό του Ιράν να επιλέξει τους ηγέτες του.

«Το μεγαλύτερο λάθος σήμερα είναι να επιδιώκουμε, με στρατιωτικά μέσα, να επιφέρουμε αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, διότι κάτι τέτοιο θα οδηγήσει σε χάος. Πιστεύει κανείς ότι αυτό που έγινε το 2003 στο Ιράκ ήταν καλή ιδέα; Πιστεύει κανείς ότι αυτό που έγινε στη Λιβύη την επόμενη δεκαετία ήταν καλή ιδέα;» αναρωτήθηκε.

Αντιθέτως, ο γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς δήλωσε: «Εχουμε να κάνουμε με ένα τρομοκρατικό καθεστώς τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Θα ήταν καλό αν αυτό το καθεστώς έφτανε στο τέλος του».

Ο Μερτς παραδέχτηκε ότι «οι αλλαγές καθεστώτος δεν οδήγησαν πάντα στα αποτελέσματα που επιθυμούσαμε, αλλά έχουμε θετικά παραδείγματα. Στη Συρία, το καθεστώς Ασαντ ανατράπηκε και έκτοτε υπάρχει μια νέα κυβέρνηση που προσπαθεί να φέρει ειρήνη στη χώρα».

Παρέλειψε, όπως σημείωσε εύστοχα πριν από λίγες ημέρες ο βρετανικός Guardian, να αναφέρει ότι η αλλαγή κυβέρνησης στη Δαμασκό ήρθε ύστερα από εννέα έτη εμφυλίου πολέμου, κάτι που δεν αποτελεί μοντέλο ομαλής δημοκρατικής μετάβασης.

Ο Τόνι Μπλερ είχε προειδοποιηθεί από τους συμβούλους του για το Ιράκ, το 2002, αλλά αποφάσισε να τους αγνοήσει. Του είχαν επισημάνει ότι η απομάκρυνση μιας μακροχρόνιας αυταρχικής κυβέρνησης απελευθερώνει απρόβλεπτες καταπιεσμένες δυνάμεις.

Τουλάχιστον, κατά την προετοιμασία για τον πόλεμο στο Ιράκ, υπήρχαν σχεδιασμοί για «την επόμενη ημέρα» τόσο από το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ όσο και από το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών, όμως, τελικά, ο σχεδιασμός έφυγε από τα χέρια των διπλωματών και πέρασε στο Πεντάγωνο (και στον τότε αντιπρόεδρο Ντικ Τσένεϊ, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία).

Στην περίπτωση του Ιράν, μια χώρα με εξαιρετικά ποικίλες εθνότητες, θρησκείες, πολιτικούς σχηματισμούς και εισοδήματα, δεν υπάρχει κανένας δυτικός σχεδιασμός για τις συνέπειες της πιθανής κατάρρευσης του καθεστώτος. Η βαλκανοποίηση είναι μια πιθανότητα, εκτιμά ο Guardian. Το Ιράν δεν είναι ένα τεχνητό κράτος που έχει σχεδιαστεί από δυτικούς διπλωμάτες, όμως ο φόβος του αυτονομιστικών δυναμικών παραμονεύει, σε μια χώρα στην οποία οι Πέρσες αποτελούν μόνο το 50% του πληθυσμού. Περίπου το ένα τέταρτο είναι Αζέροι ή τουρκικά φύλα (συμπεριλαμβανομένου του ανώτατου ηγέτη, Αλί Χαμενεΐ), ενώ υπάρχουν, επίσης, Βαλούχοι, Κούρδοι, Αραβες και μικρότερες ομάδες Εβραίων, Ασσυρίων και Αρμενίων.

Σε περίπτωση κατάρρευσης, λοιπόν, το καθεστώς του Μπακού στο Αζερμπαϊτζάν και τα πολλά κουρδικά μαχητικά κινήματα ίσως δουν μια ευκαιρία για να αποσπάσουν εθνοτικούς θύλακες από ιρανικά εδάφη. Η Jerusalem Post προέτρεψε τον Νετανιάχου να θέσει ως πολιτικό στόχο ένα ομοσπονδιακό Ιράν, με το σκεπτικό ότι το Ιράν ως ενιαία χώρα δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί.

Το βασικό πρόβλημα, όμως, είναι ότι δεν υπάρχει κάποια εσωτερική εναλλακτική. Τα πολιτικά κόμματα είναι ουσιαστικά απαγορευμένα στο Ιράν, ενώ πολλές από τις πιο ισχυρές πολιτικές φωνές βρίσκονται είτε στη φυλακή είτε στην εξορία, είτε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Οι εξεγέρσεις έχουν κατασταλεί ανελέητα.

Το κίνημα Women Life Freedom, του 2022, δεν είχε ηγεσία και άφησε πιο πολύ μια πολιτιστική παρά μια θεσμική κληρονομιά. Η τελική κατάρρευση του δικτύου υποστήριξης του κινήματος έδειξε πόσο γρήγορα οι διαιρέσεις μπορούν να ξεπεράσουν έναν κοινό σκοπό, σημειώνει ο Guardian.

Η ύπαρξη ενός διάδοχου καθεστώτος θα εξαρτηθεί από το αν θα πραγματοποιηθεί επανάσταση ή μετάβαση. Αυτό, με τη σειρά του, θα εξαρτηθεί από το ποιος θα αναλάβει την ευθύνη για μια στρατιωτική ήττα και πόσο ολοκληρωτική θα είναι αυτή. Προς το παρόν υπάρχει μια συσπείρωση γύρω από την εθνική άμυνα, στην οποία βασίζεται η κυβέρνηση, δίνοντας έμφαση στην υπεράσπιση του Ιράν και όχι της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Μια επανάσταση πιθανότατα θα οδηγούσε στην κατάρρευση της θρησκευτικού χαρακτήρα διακυβέρνησης, με τον ανώτατο ηγέτη, που προέρχεται από τον κλήρο. Αν γίνει σαφές ότι ο 86χρονος αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, αρνείται όλες τις παραχωρήσεις στο πυρηνικό του πρόγραμμα και θεωρηθεί ότι έχει χάσει την επαφή με την πραγματικότητα, θα μπορούσε να απομακρυνθεί είτε από τον λαό είτε με πιο ομαλό τρόπο, από φατρίες του στρατού.

Μεγάλο μέρος της ηγεσίας των Φρουρών της Επανάστασης έχει σκοτωθεί. Μπορεί, όμως, να υπάρχουν κατώτεροι αξιωματικοί, επικριτές της διαφθοράς του καθεστώτος και της διείσδυσης της Μοσάντ, οι οποίοι θα μπορούσαν να ηγηθούν ενός εσωτερικού πραξικοπήματος, εν μέρει για να αποτρέψουν μια πλήρη επανάσταση. Θα μπορούσαν να προσφέρουν ένα πιο κοσμικό, μη ιδεολογικό, αλλά όχι πιο φιλελεύθερο, καθεστώς. Ενα καθεστώς που θα αποδεχόταν ότι η στρατηγική ασφαλείας του Ιράν δεν θα βασίζεται πλέον σε στρατούς πληρεξουσίων σε όλη τη Μέση Ανατολή. «Με άλλα λόγια, το Ιράν θα γινόταν χώρα, όχι στρατός σταυροφόρων», όπως το θέτει ο Guardian.

Μέσα στον στρατό, αρκετοί αξιωματικοί γνωρίζουν ότι η παράταση του πολέμου θα προκαλέσει μια καταστροφή που θα μπορούσε να αποφευχθεί. Κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ιράκ, το Ιράν υπέστη ανυπολόγιστες απώλειες μεταξύ των χερσαίων στρατευμάτων του, όμως ο τωρινός είναι ένας αεροπορικός πόλεμος, τον οποίον έχει ήδη χάσει.

Ποιος θα μπορούσε να κυβερνήσει;

Εάν επέλθει η κατάρρευση, εκείνος που θα ήθελε περισσότερο να επιστρέψει θριαμβευτικά στη χώρα είναι ο Ρεζά Παχλεβί, ο εξόριστος γιος του τελευταίου μονάρχη του Ιράν, Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί, ο οποίος ανατράπηκε κατά την επανάσταση του 1979. Ο πρίγκιπας διάδοχος έχει αναγνωρισιμότητα και αρκετοί μοναρχικοί θυμούνται την κυριαρχία του Σάχη ως μια περίοδο πολύ καλύτερη από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα. Ο Παχλεβί περιοδεύει στα αμερικανικά τηλεοπτικά στούντιο λέγοντας ότι το καθεστώς βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης και αυτοπροτείνεται ως η ηγετική μορφή της δημοκρατικής μετάβασης.

«Βλέπουμε έναν ηγέτη που κρύβεται σε ένα καταφύγιο σαν αρουραίος, ενώ πολλοί υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι φεύγουν από το Ιράν. Εχω ένα σχέδιο για το μέλλον και την ανάκαμψη του Ιράν», είπε πριν από λίγες ημέρες, σύμφωνα με τον Guardian.

Υπάρχουν όμως αμφιβολίες σχετικά με το πόσο γνωρίζει και κατανοεί το σύγχρονο Ιράν, μια χώρα από την οποία έφυγε σε ηλικία μόλις 17 ετών. Επίσης, είναι «φίλος και υποστηρικτής» του Ισραήλ, κάτι που τον κάνει αντιπαθή σε πάρα πολλούς Ιρανούς.

Μια άλλη πιθανότητα είναι η δημιουργία κυβέρνησης έκτακτης ανάγκης, με επικεφαλής τον πρώην πρόεδρο, Χασάν Ρουχανί και τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Τζαβάντ Ζαρίφ, πιθανώς μαζί με τον πρώην πρόεδρο του κοινοβουλίου, Αλί Λαριτζανί. Ολοι τους θεωρούνται «προοδευτικοί».

Ενα άλλο σημάδι ότι επίκεινται αλλαγές θα ήταν η απελευθέρωση του πρώην προέδρου της χώρας, Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί και της συζύγου του, Ζάχρα Ραχναβάρντ, οι οποίοι βρίσκονται σε κατ’ οίκον περιορισμό από το 2011. Η Ραχναβάρντ επιτέθηκε «στην εγκληματική φύση του Νετανιάχου» και πρόσθεσε ότι ως «πατριώτισσα, προειδοποιώ τους ηγέτες μας να μην παρατείνουν τον πόλεμο ο οποίος καταναλώνει τη γη και τον λαό μας».

Σε περίπτωση πλήρους πολιτικής κατάρρευσης, η νέα ηγεσία του Ιράν μπορεί να προκύψει από τους πολιτικούς κρατούμενους στη φυλακή Εβίν, γράφει ο Guardian. Σε δηλώσεις του από τη φυλακή, ο Μοστάφα Τατζαντέχ, πολιτικός αναπληρωτής του υπουργείου Εσωτερικών στην κυβέρνηση Χαταμί (1997-2005), έχει επιτεθεί συχνά στον ανώτατο ηγέτη επειδή «έκλεισε τα μάτια του στην καταστροφική κατάσταση». Τις τελευταίες ημέρες έγραψε: «Γνωρίζω ότι ορισμένα τμήματα του λαού είναι ευχαριστημένα με τις ισραηλινές επιθέσεις, επειδή τις βλέπουν ως τον μόνο τρόπο για να αλλάξουν την αποτυχημένη κυβέρνηση».

Πρόσθεσε: «Ομως, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι ο πόλεμος οδηγήσει σε ένα τέτοιο αποτέλεσμα, το Ιράν θα γίνει ερείπια, όπου, πιθανότατα, θα επικρατήσει το χάος, εάν η χώρα δεν διαλυθεί τελείως. Πιστεύω ότι για μια ειρηνική μετάβαση στη δημοκρατία, μπορούμε να επιμείνουμε στη σύσταση Συντακτικής Συνέλευσης για την τροποποίηση/αλλαγή του συντάγματος».

Το Συντονιστικό Συμβούλιο των Ιρανών Εμπορικών Συλλόγων Εκπαιδευτικών –μια άλλη πιθανή πηγή εναλλακτικής εξουσίας– δήλωσε: «Αποκηρύσσουμε οποιαδήποτε πολεμοχαρή πολιτική, είτε από την ιρανική κυβέρνηση είτε από άλλες περιφερειακές κυβερνήσεις, και δηλώνουμε ότι ο πόλεμος δεν είναι ούτε ευλογία ούτε ευκαιρία, αλλά μόνο καταστροφή».

Το αντιπολεμικό μήνυμα έρχεται και από επιφανείς γυναίκες, κρατούμενες στις φυλακές του Εβίν.

Οι Ανίσα Ασαντολανί, Ναχίντ Χουντατζού και Ναρίν Χατζρατζαβαντί, σε κοινή επιστολή τους αυτή την εβδομάδα, ανέφεραν: «Ούτε ο ιρανικός λαός ούτε άλλα έθνη θέλουν πόλεμο. Οι καταστροφικοί πόλεμοι που επιβάλλονται στην κυβέρνηση σύρουν χιλιάδες ανυπεράσπιστους ανθρώπους στην παρακμή, τροφοδοτώντας τη βία και τις συγκρούσεις».

Η Ναργκίς Μοχαμαντί, βραβευμένη με Νομπέλ Ειρήνης του 2022, έχει υποφέρει για την αντίθεσή της στο καθεστώς, αλλά χλεύασε την έκκληση του Τραμπ για εκκένωση της Τεχεράνης από 10 εκατομμύρια ανθρώπους. Είπε στο BBC: «Πιστεύω βαθιά ότι η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ελευθερία δεν μπορούν να έρθουν μέσα από τη βία και τον πόλεμο».

Πολλοί από τους Ιρανούς απεχθάνονται το καθεστώς, αλλά απεχθάνονται εξίσου αυτό που κάνει το Ισραήλ. Λένε ότι αισθάνονται παγιδευμένοι σε έναν πόλεμο που δεν είναι δικός τους, περιμένοντας τον θάνατο εκείνων που τους έφεραν βασανιστήρια και φτώχεια. Λένε, όμως, επίσης, ότι έχουν δει τι έχει κάνει το Ισραήλ στη Γάζα και δεν θέλουν η Τεχεράνη να γίνει μια άλλη Γάζα.

Υπάρχουν ήδη αρκετές εικόνες γονιών που κουβαλούν ματωμένα μωρά μέσα από τα ερείπια, καταλήγει ο Guardian. Ακόμα και τώρα, καθώς το καθεστώς κλονίζεται, η αβεβαιότητα για το τι μπορεί να ακολουθήσει ίσως είναι η καλύτερη ευκαιρία του για να επιβιώσει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News