Ποιος είναι ο δρόμος για την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη απονομή δικαιοσύνης; Η απάντηση είναι σύνθετη. Το μόνο βέβαιο, ότι στα ασφαλή μονοπάτια του συγκαταλέγεται η διαμεσολάβηση, η εναλλακτική μέθοδος επίλυσης διαφορών που τόσο έχει δυσκολευτεί να βρει βηματισμό στη δική μας χώρα – σε αντίθεση με τη δημοφιλία της σε άλλες χώρες της Ευρώπης, εν γένει στο διεθνές σκηνικό.
Την Τετάρτη 17 Σεπτεμβρίου, πάντως, είχε την «τιμητική» της σε εκδήλωση που διοργάνωσε το υπουργείο Δικαιοσύνης, σε συνεργασία με τη diaΝΕΟsis, η οποία και έχει εκπονήσει σχετική μελέτη, με τη συνδρομή του Οργανισμού Προώθησης Εναλλακτικών Μεθόδων Επίλυσης Διαφορών (ΟΠΕΜΕΔ), εκδοθείσα στο βιβλίο «Η διαμεσολάβηση στην Ελλάδα».
Το πρώτο που ανέδειξε ο Γιώργος Φλωρίδης όταν πήγαμε πρώτη φορά στο γραφείο του στο υπουργείο Δικαιοσύνης, για να ιχνηλατήσουμε το τοπίο και να εξετάσουμε τα πρόβλημα της καθυστέρησης απονομής δικαιοσύνης ήταν η διαμεσολάβηση, εκμυστηρεύθηκε η Φαίη Μακαντάση, διευθύντρια ερευνών στο think tank της diaNEOsis.
Ο κ. Φλωρίδης είχε δηλώσει ήδη ευτυχής, από το βήμα της εκδήλωσης, καθώς είχε την ευκαιρία να ανακοινώσει ότι ο νέος Κώδικας Διαμεσολάβησης θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση το πρώτο τρίμηνο του 2026. Επισημαίνοντας ότι ο θεσμός ωφελεί όλους όσοι συμμετέχουν σε αυτόν –από δικαστές και δικηγόρους μέχρι επενδυτές και, βεβαίως, απλούς πολίτες, ο υπουργός ευχήθηκε σε λίγα χρόνια να συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα σπουδών των νομικών σχολών της χώρας, κατά τρόπο ώστε να αποκτάται εγκαίρως και σε στάδιο κομβικό η νοοτροπία της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, μακριά από τα δικαστικά έδρανα.
Ο ίδιος ενέταξε μάλιστα τη διαμεσολάβηση στο ευρύτερο σχέδιο μεταρρύθμισης της Δικαιοσύνης, αρχής γενομένης από την κατάρτιση του νέου δικαστικό χάρτη, με έμφαση και στο νέο πλαίσιο που θέτει πλέον ο αναμορφωμένος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας – θα εφαρμοστεί το προσεχές έτος.
Τη θέση του διατύπωσε και ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας, επισημαίνοντας την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας που διέπει τους εκπροσώπους του νομικού κόσμου απέναντι στη διαμεσολάβηση και προαναγγέλλοντας την ενσωμάτωση μαθημάτων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στην πρακτική άσκηση των υποψήφιων δικηγόρων. Στόχος είναι να ενισχυθεί η γνώση και η αποδοχή αυτών των μεθόδων, ώστε να διευρυνθεί η εφαρμογή τους στην πράξη, τόνισε χαρακτηριστικά ο υφυπουργός, δίνοντας βαρύτητα ειδικά σε εμπορικές και οικογενειακές υποθέσεις.
Τον λόγο έλαβαν ο Κωνσταντίνος Μενουδάκος, πρόεδρος του ΟΠΕΜΕΔ και επίτιμος πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, αλλά και ο Παναγιώτης Πικραμμένος, πρώην πρωθυπουργός και επίσης επίτιμος πρόεδρος του ΣτΕ. Αμφότεροι έχουν εργαστεί συστηματικά από τον θώκο του προέδρου του ΟΠΕΜΕΔ, προκειμένου να προωθηθεί ο θεσμός της διαμεσολάβησης στο νομικό σύμπαν.
Το «παρών» στην εκδήλωση έδωσαν, μεταξύ άλλων, η Ολυμπία Αναστασοπούλου, πρώτη αρμόδια ειδική γραμματέας (Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών), ο γενικός διευθυντής της diaΝΕΟsis Διονύσης Νικολάου και ο Νικόλας Κανελλόπουλος, δικηγόρος, γενικός γραμματέας ΟΠΕΜΕΔ και εκ των συντονιστών της μελέτης. Συντονίστρια της εκδήλωσης ήταν η Δέσποινα Λασκαρίδου, δικηγόρος και εκτελεστική γραμματέας του ΟΠΕΜΕΔ.
Η μελέτη της diaΝΕΟsis και του ΟΠΕΜΕΔ
Η μελέτη επιχειρεί να αναδείξει τα πλεονεκτήματα της διαμεσολάβησης, να χαρτογραφήσει το ισχύον νομικό πλαίσιο, να εντοπίσει τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την εφαρμογή της και να προτείνει λύσεις που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τον θεσμό στην Ελλάδα. Η έρευνα υπογράφεται από πολυμελή ομάδα δικαστικών, ακαδημαϊκών και εκπροσώπων θεσμικών φορέων.
H διεθνής εμπειρία δείχνει τον δρόμο: Στη Γαλλία, η προσπάθεια συμβιβασμού είναι υποχρεωτική για υποθέσεις μικροδιαφορών κάτω των 4.000 ευρώ, ενώ στα οικογενειακά δικαστήρια η διαμεσολάβηση μπορεί να διαταχθεί ακόμη και χωρίς συναίνεση των μερών. Στη Φινλανδία η διαμεσολάβηση έχει ενσωματωθεί στο εθνικό σχολικό πρόγραμμα, με θετικό αντίκτυπο στην πρόληψη της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όσοι αρνούνται αδικαιολόγητα τη διαμεσολάβηση ενδέχεται να επιβαρυνθούν με τα δικαστικά έξοδα, ενώ η διαδικασία επιδοτείται μέσω κρατικών προγραμμάτων.
Στην Ιταλία (το μοντέλο της οποίας αποτελεί πρότυπο για εμάς, έχει εξάλλου θαυμαστά αποτελέσματα) εφαρμόζεται από το 2010 υποχρεωτική αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης σε ευρύ φάσμα διαφορών: συνιδιοκτησία, διανομές, μισθώσεις, τραπεζικά και ασφαλιστικά θέματα, ιατρική αμέλεια και δυσφήμηση.
Η αυτοπρόσωπη παρουσία των μερών είναι υποχρεωτική, εκτός και αν υπάρχει επαρκώς αιτιολογημένη εξαίρεση. Επιπλέον, προβλέπονται φοροαπαλλαγές, κρατική επιδότηση της αμοιβής των διαμεσολαβητών, περιορισμένη ευθύνη για δημόσιους εκπροσώπους και ενσωμάτωση της διαμεσολάβησης στα κριτήρια αξιολόγησης των δικαστών.
Η εν λόγω μελέτη κινείται σε αυτά τα χνάρια, προτείνοντας, μεταξύ άλλων, φορολογικά κίνητρα για τη χρήση της διαμεσολάβησης, αλλά και υποχρεωτική επιμόρφωση των δικαστών, αξιολόγηση των διαμεσολαβητών από τα μέρη, καθώς και ενίσχυση της προβολής του θεσμού στο ευρύ κοινό.
Σε κάθε περίπτωση, οι ειδήμονες επιμένουν ότι η εφαρμογή του θεσμού της διαμεσολάβησης μπορεί σιωπηλά να κάνει πολλή –και εντυπωσιακή– δουλειά, αφού συνήθως είναι ταχύτερος, απλούστερος και λιγότερο δαπανηρός.
