Οι αναταράξεις του ηφαιστείου της Σαντορίνης, σε συνδυασμό με την έκρηξή του στην αρχαιότητα, έχουν κινήσει το ενδιαφέρον του διεθνούς Τύπου. Απεσταλμένοι του BBC πέρασαν 24 ώρες πάνω στο βρετανικό βασιλικό ερευνητικό πλοίο Discovery, αναζητώντας στοιχεία και επιστημονικές απόψεις σχετικά με την επικινδυνότητα μιας πιθανής νέας μεγάλης έκρηξης.

Λίγο καιρό μετά το πάγωμα όλων των υπηρεσιών –και τη μαζική έξοδο των κατοίκων– της Σαντορίνης λόγω των ατελείωτων σεισμικών δονήσεων, οι δημοσιογράφοι του βρετανικού ειδησεογραφικού δικτύου συνομιλούν με την καθηγήτρια Ιζομπελ Γέο, ειδική σε εξαιρετικά επικίνδυνα υποθαλάσσια ηφαίστεια στο Εθνικό Ωκεανογραφικό Κέντρο της Βρετανίας, η οποία ηγείται της αποστολής του Discovery.

Η Γέο λέει στο BBC ότι περίπου τα δύο τρίτα των ηφαιστείων του κόσμου βρίσκονται κάτω από το νερό, αλλά ελάχιστα παρακολουθούνται. Εξηγεί ότι οι κίνδυνοι που συνιστούν δεν έχουν αναλυθεί όσο άλλα υπέργεια ηφαίστεια, όπως ο Βεζούβιος. Η ομάδα της στέλνει επανειλημμένα ένα τεράστιο υποβρύχιο ρομπότ κάτω από τα νερά της Σαντορίνης.

Η μελέτη του Discovery αναμένεται να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν τι είδους σεισμικές αναταραχές θα μπορούσαν να «προδώσουν» μια επικείμενη ηφαιστειακή έκρηξη. Η τελευταία σημειώθηκε το 1950, αλλά η Γέο επισημαίνει στο BBC ότι το 2012 υπήρξε μια «περίοδος αναταραχής», με μάγμα να εισχωρεί στους θαλάμους των ηφαιστείων και τα νησιά να «διογκώνονται».

«Τα υποβρύχια ηφαίστεια είναι ικανά για πραγματικά μεγάλες, πραγματικά καταστροφικές εκρήξεις», εξηγεί. «Μας αποσυντονίζει μια αίσθηση ψευδούς ασφάλειας όταν έχουμε συνηθίσει σε μικρές εκρήξεις και το ηφαίστειο συμπεριφέρεται με ασφάλεια. Υποθέτουμε ότι και η επόμενη θα είναι η ίδια – αλλά μπορεί και να μην είναι», λέει χαρακτηριστικά στο BBC.

Η έκρηξη του ηφαιστείου Χούνγκα Τούνγκα το 2022 στον Ειρηνικό ήταν η μεγαλύτερη υποθαλάσσια έκρηξη που έχει καταγραφεί ποτέ. Ορισμένα νησιά της Τόνγκα, τα οποία βρίσκονται κοντά στο ηφαίστειο, υπέστησαν τόσο μεγάλη καταστροφή που οι κάτοικοί τους δεν επέστρεψαν ποτέ.

Περίπου 300 μέτρα κάτω από το Discovery υπάρχουν θερμές πηγές που αναβλύζουν. Αυτές οι ρωγμές στη Γη μετατρέπουν τον πυθμένα της θάλασσας σε έναν φωτεινό πορτοκαλί κόσμο προεξεχόντων βράχων και νεφών αερίου. Η Γέο επισημαίνει χαρακτηριστικά στο BBC ότι οι επιστήμονες έχουν περισσότερα δεδομένα για την επιφάνεια ορισμένων πλανητών, παρά για την κατάσταση στο βυθό της Σαντορίνης.

Το ρομπότ κατεβαίνει στον πυθμένα της θάλασσας για να συλλέξει υγρά, αέρια και για να αποσπάσει κομμάτια βράχων. Οι οπές που εξερευνά είναι υδροθερμικές, γεγονός που σημαίνει ότι ζεστό νερό ξεχύνεται από ρωγμές – οι οποίες συχνά σχηματίζονται κοντά σε ηφαίστεια. Για τη μελέτη αυτών των ρωγμών η Γέο και 22 επιστήμονες από όλο τον πλανήτη ταξίδεψαν στη Σαντορίνη με το Discovery μέσα στον Απρίλιο.

Μέχρι στιγμής, κανείς δεν έχει καταφέρει να υπολογίσει εάν ένα ηφαίστειο γίνεται περισσότερο ή λιγότερο πιθανό να εκραγεί όταν το θαλασσινό νερό σε αυτές τις οπές αναμειγνύεται με μάγμα. «Επιχειρούμε να χαρτογραφήσουμε το υδροθερμικό σύστημα», εξηγεί η επιστήμων στο BBC, επισημαίνοντας ότι η διαδικασία δεν θυμίζει το σχεδιασμό χάρτη στεριάς. «Πρέπει να εξετάσουμε το εσωτερικό του εδάφους», λέει.

Το Discovery ερευνά την καλντέρα της Σαντορίνης και πλέει προς το Κολούμπο – το άλλο σημαντικό ηφαίστειο στην περιοχή, περίπου 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του νησιού. Αμεση έκρηξη των δύο ηφαιστείων δεν αναμένεται, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο είναι απλά θέμα χρόνου.

Η αποστολή θα δημιουργήσει σύνολα δεδομένων και χάρτες γεωκινδύνου για τη δική μας Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας, όπως εξηγεί στο BBC η καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού, μέλος της κυβερνητικής ομάδας έκτακτης ανάγκης – η οποία συνεδρίαζε καθημερινά την εποχή των σεισμικών δονήσεων στο νησί. Η καταγόμενη από τη Σαντορίνη γεωλόγος , λέει ότι η μελέτη χαρτογραφεί επικίνδυνες περιοχές του ηφαιστείου.

«Αυτή η έρευνα είναι πολύ σημαντική, καθώς θα ενημερώσει τους ντόπιους για το πόσο ενεργά είναι τα ηφαίστεια, και θα χαρτογραφήσει την περιοχή στην οποία θα απαγορεύεται η πρόσβαση κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης», λέει η κυρία Νομικού στο BBC, προσθέτοντας ότι η μελέτη θα αποκαλύψει ποια μέρη του βυθού της Σαντορίνης είναι τα πιο επικίνδυνα.

Αυτές οι αποστολές είναι απίστευτα ακριβές, οπότε η καθηγήτρια Ιζομπελ Γέο εκτελεί πειράματα νυχθημερόν, καθώς οι επιστήμονες εργάζονται σε 12ωρες βάρδιες. Ο Τζον Τζέιμισον, καθηγητής του πανεπιστημίου Μεμόριαλ του Καναδά, που συμμετέχει στην αποστολή, δείχνει στους ανταποκριτές του BBC ηφαιστειακά πετρώματα που εξάγονται από τις υποθαλάσσιες οπές.

Κάποια είναι γεμάτα δηλητήρια, όπως αρσενικό, ενώ άλλα έχουν περίεργα μαυρο-πορτοκαλί χρώματα και το περιεχόμενό τους δεν έχει πλήρως αναλυθεί. Αυτά τα πετρώματα αφηγούνται την ιστορία των υγρών, της θερμοκρασίας, και των υλικών εντός του ηφαιστείου. «Πρόκειται για ένα γεωλογικό περιβάλλον διαφορετικό από τα περισσότερα που έχουμε μελετήσει ως τώρα», εξηγεί ο καθηγητής στο BBC.

Αλλά στην καρδιά της αποστολής βρίσκεται ένα σκοτεινό κοντέινερ στο κατάστρωμα, όπου τέσσερα άτομα παρακολουθούν οθόνες μόνιτορ τοποθετημένες σε έναν τοίχο. Χρησιμοποιώντας ένα χειριστήριο βιντεοπαιχνιδιών, δύο μηχανικοί καθοδηγούν το υποβρύχιο ρομπότ. Η Γέο και η Νομικού ανταλλάσσουν θεωρίες σχετικά με το τι υπάρχει σε μια λίμνη υγρού που βρήκε το ρομπότ.

Εχουν καταγράψει πολύ μικρούς σεισμούς γύρω από το ηφαίστειο, οι οποίοι προκαλούνται από το υγρό που κινείται μέσα στο σύστημα και προκαλεί τις ρωγμές. Η Γέο παίζει στους ανταποκριτές του βρετανικού δικτύου μια ηχογράφηση των αντηχήσεων των ρωγμών – οι οποίες ακούγονται σαν τον αυξομειωμένο ήχο μπάσου που βγαίνει από τα subwoofer νυχτερινού κλαμπ διασκέδασης.

Προσδιορίζουν πώς κινείται το υγρό μέσα από τα πετρώματα, διοχετεύοντας ένα ηλεκτρομαγνητικό πεδίο στο έδαφος. Αυτό δημιουργεί έναν τρισδιάστατο χάρτη που δείχνει πώς το υδροθερμικό σύστημα συνδέεται με τον μαγματικό θάλαμο του ηφαιστείου όπου παράγεται μια έκρηξη. «Παράγουμε επιστήμη για τους ντόπιους, όχι για τους επιστήμονες», επισημαίνει με νόημα η κυρία Νομικού στο BBC.

Η πρόσφατη σεισμική έξαρση στη Σαντορίνη αναδεικνύει πόσο εκτεθειμένοι είναι οι κάτοικοι της στις σεισμικές απειλές – και πόσο εξαρτημένο είναι το νησί από τον τουρισμό. Αλλά, όπως επισημαίνει το βρετανικό δίκτυο, η Σαντορίνη θα παραμείνει ένας ονειρεμένος τουριστικός προορισμός για τους επισκέπτες της από όλο τον κόσμο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News