Oπως πάμπολλα άλλα παιδιά σε όλον τον κόσμο, έτσι και ο βρετανός Γκρεγκ Μπάγκγουελ, όταν ήταν μικρός ονειρευόταν να γίνει πιλότος μαχητικών αεροσκαφών. Σε αντίθεση, όμως, με τα περισσότερα παιδιά με το ίδιο όνειρο, εκείνος κατάφερε τελικά να το πραγματοποιήσει, ξεπερνώντας χιλιάδες άλλους υποψηφίους σε μια εξαιρετικά απαιτητική και επίπονη διαδικασία επιλογής.
Καταρχάς, οι υποψήφιοι πιλότοι πρέπει να είναι αρκετά γυμνασμένοι ώστε να αντέχουν σε πιέσεις έως και 9G (δηλαδή εννέα φορές το βάρος τους), ενώ πρέπει επίσης να μπορούν να κάνουν πολύπλοκους υπολογισμούς ώστε να σχεδιάζουν ελιγμούς και τροχιές πυραύλων – και όλα αυτά καθώς δέχονται πυρά.
«Εκτός από αστροναύτης, δεν υπάρχουν άλλες δουλειές που να είναι τόσο απαιτητικές», είπε συνομιλώντας με τον Κόλιν Φρίμαν της Telegraph ο 63χρονος πρώην πιλότος Tornado (με υπηρεσία και στο Ιράκ τη δεκαετία του 1990) και νυν συνεργάτης της δεξαμενής σκέψης Royal United Services Institute.
«Για να πετάς με υπερηχητικές ταχύτητες είναι απαραίτητος ο συγχρονισμός του χεριού με το μάτι, ενώ παράλληλα πρέπει να κάνεις τους μαθηματικούς υπολογισμούς που σου δίνουν την τρισδιάστατη εικόνα του εναέριου χώρου. Είναι σαν να είσαι οδηγός της Φόρμουλα 1 και συγχρόνως να παίζεις σκάκι. Μόνο που στην παρτίδα πρέπει να κάνεις την κάθε κίνηση σε κλάσματα δευτερολέπτου, ενώ ταξιδεύεις με 14 χλμ. το λεπτό», εξήγησε ο παλαίμαχος πιλότος της RAF.
Το ότι οι πιλότοι μαχητικών αεροσκαφών πρέπει να έχουν εξαιρετικές ικανότητες, να είναι, με άλλα λόγια, οι καλύτεροι των καλύτερων, δεν προκαλεί εντύπωση. Καταρχάς γιατί τα μαχητικά αεροσκάφη κοστίζουν από δεκάδες έως και εκατοντάδες εκατομμύρια και συχνά είναι τα πρώτα που αντιδρούν σε εχθροπραξίες.
Τα κατορθώματα διαφόρων άσων των αιθέρων –από τον Βρετανό Ντάγκλας Μπέιντερ, που διακρίθηκε στη Μάχη της Αγγλίας, έως τον Νιλ Αρμστρονγκ, ο οποίος προτού πάει στο φεγγάρι συμμετείχε σε αποστολές στην Κορέα– έχουν απασχολήσει και συνεχίζουν να απασχολούν ιστορικούς, συγγραφείς αλλά και κινηματογραφιστές.
Ομως σε ένα πεδίο μάχης όπου το παραμικρό ανθρώπινο λάθος μπορεί να κοστίσει υπερβολικά ακριβά, το μέλλον ενδέχεται να έγκειται στην απομάκρυνση των ανθρώπων από τα πιλοτήρια και στην αντικατάστασή τους από «πιλότους» που θα ελέγχονται από συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).
Στα πρόθυρα της εξαφάνισης
Οπως γράφει ο δημοσιογράφος της Telegraph, αυτό μπορεί να ακούγεται ως μέρος του σεναρίου της ταινίας «Top Gun: Maverick», όπου ο παλαίμαχος άσος των αιθέρων που υποδύεται ο Τομ Κρουζ προειδοποιείται ότι σύντομα στους ουρανούς θα κυριαρχούν μη επανδρωμένα αεροσκάφη. «Οι πιλότοι πρέπει να τρώνε, να κοιμούνται, να ουρούν», του επισημαίνει ένας ανώτερός του. «Το είδος σας οδεύει προς την εξαφάνιση».
Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση δεν πρόκειται για χολιγουντιανή υπερβολή. Αντιθέτως, ενδέχεται οι σεναριογράφοι της ταινίας να ήταν λίγο πίσω από την εποχή τους, καθώς πιλότοι ΤΝ ήδη αναμετρούνται με πραγματικούς –με σάρκα και οστά– πιλότους, καταφέρνοντας μάλιστα να σημειώνουν εξαιρετικές επιδόσεις, όπως αποδείχτηκε κατά τη διάρκεια πρόσφατων δοκιμών που πραγματοποίησε η Helsing, μια γερμανική τεχνολογική αμυντική βιομηχανία με ειδίκευση στην ΤΝ, σε συνεργασία με τη σουηδική εταιρεία κατασκευής αεροσκαφών SAAB.
Οπως συνοψίζεται στο δημοσίευμα της Telegraπη, δύο μαχητικά αεροσκάφη Gripen E –το ένα με κανονικό πιλότο, το άλλο ελεγχόμενο από το σύστημα ΤΝ Centaur της Helsing– ενεπλάκησαν σε εικονικές αερομαχίες πάνω από τη Βαλτική Θάλασσα. Ενώ κανένα από τα δύο αεροσκάφη δεν κατάφερε να υπερισχύσει, το μη επανδρωμένο αεροσκάφος αποδείχτηκε ιδιαίτερα ανταγωνιστικό και, δεδομένου του ρυθμού με τον οποίο μαθαίνει η ΤΝ, μπορεί να χρειαστούν μόνο λίγα χρόνια για να κατακτήσει το προβάδισμα και στους αιθέρες.
«Αυτή τη στιγμή υπάρχουν ακόμα πιλότοι εκεί έξω που θα έχουν μια ευκαιρία, αλλά αυτό θα αλλάξει γρήγορα», είπε στην Telegraph ο Μάρκους Γουάντ, επικεφαλής καινοτομίας της SAAB και πρώην πιλότος μαχητικών αεροσκαφών.
Η γερμανική Helsing ιδρύθηκε ως νεοφυής επιχείρηση από τον Τόρστεν Ρέιλ, έναν προγραμματιστή παιχνιδιών με σπουδές στην Οξφόρδη, και τον Γκούντμπερτ Σερφ, πρώην σύμβουλο του υπουργείου Αμυνας της Γερμανίας με ειδίκευση στην αεροδιαστημική. Αφορμή για να ενώσουν τις δυνάμεις τους στάθηκε η εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία το 2014, την οποία αμφότεροι είδαν ως απόδειξη ότι η Ευρώπη έπρεπε να αρχίσει να αναπτύσσει «αυτόνομες δυνατότητες», έτσι ώστε να είναι σε θέση να αμύνεται εναντίον επιθετικών δικτατοριών.
Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία επιβεβαίωσε με το παραπάνω την άποψή τους, σήμερα η Helsing είναι μία από τις μεγαλύτερες νεοφυείς επιχειρήσεις ολόκληρης της Ευρώπης με ειδίκευση στην κατασκευή προηγμένων μη επανδρωμένων αεροσκαφών και θαλάσσιων drones, δηλαδή οπλικών συστημάτων που παρείχαν τη δυνατότητα στους Ουκρανούς να προβάλουν ισχυρή αντίσταση στον κατά πολύ μεγαλύτερο ρωσικό στρατό, να παραλύσουν τον στόλο της Μόσχας στη Μαύρη Θάλασσα, αλλά και να καταστρέψουν δεκάδες βομβαρδιστικά εντός της Ρωσίας. Σήμερα η αξία της Helsing εκτιμάται σε άνω των 11 δισ. ευρώ.
Η εποχή των drones
Δεδομένης της εξαιρετικής επιτυχίας της εταιρείας, ορισμένοι έχουν ήδη αρχίσει να αμφισβητούν το κατά πόσον οι Δυτικές κυβερνήσεις θα πρέπει να συνεχίσουν να επενδύουν σε επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη. Το F-35 είναι πράγματι το πιο προηγμένο μαχητικό αεροσκάφος στον κόσμο, αλλά εξακολουθεί να κατασκευάζεται με την ιδέα ενός ανθρώπου στο πιλοτήριο. Και πέρυσι ο Eλον Μασκ χαρακτήρισε εμμέσως αλλά απόλυτα ξεκάθαρα τα F-35 ως ήδη ξεπερασμένα: ανάρτησε στο X μια φωτογραφία ενός σμήνους κινεζικών drones, γράφοντας στη λεζάντα «εν τω μεταξύ, μερικοί ηλίθιοι εξακολουθούν να κατασκευάζουν επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη όπως το F-35. Τα επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη είναι ξεπερασμένα στην εποχή των drones… Απλώς θα σκοτώνονται πιλότοι».
Αξιωματούχοι και ειδικοί στις αμυντικές τεχνολογίες υποστηρίζουν ότι για την ανάπτυξη και τον σχεδιασμό αεροσκαφών όπως F-35 απαιτούνται δεκαετίες και πως η ΤΝ βρίσκεται ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο για να κάνει κάτι αντίστοιχο, να σχεδιάσει δηλαδή ένα μαχητικό αεροσκάφος με σημείο αναφοράς όχι έναν άνθρωπο στο πιλοτήριο, αλλά ένα σύστημα ΤΝ. Πρόσφατα, όμως, συμμετέχοντας στο Global Air & Space Chiefs’ Conference, ένα στρατιωτικό/βιομηχανικό φόρουμ υψηλού επιπέδου που διοργανώνεται κάθε χρόνο στο Λονδίνο από τη RAF, η Helsing προέβη σε μια εντυπωσιακή επίδειξη των δεξιοτήτων του Centaur.
Σε έναν προσομοιωτή πτήσης που στήθηκε σε μια σουίτα ενός ξενοδοχείου, δύο πρώην «Top Guns» –ο βρετανός πρώην πιλότος Tornado Στιούαρτ Κάμπελ και ο γάλλος πρώην πιλότος Mirage Μπενουάτ Πλανς– κλήθηκαν να αναμετρηθούν με δυο αεροσκάφη ελεγχόμενα από το σύστημα Centaur της γερμανικής εταιρείας στο πλαίσιο μιας αερομαχίας «εκτός οπτικής εμβέλειας», με τον όρο να αναφέρεται σε περιπτώσεις που τα εχθρικά αεροσκάφη δεν είναι ορατά με το μάτι, αλλά βρίσκονται εντός του βεληνεκούς των ραντάρ και των πυραύλων.
Σε αυτού του είδους τις αερομαχίες η επιτυχία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από υπολογισμούς όσον αφορά τα ύψη, τις τροχιές και τις ταχύτητες, με σκοπό να βρει ο πύραυλος τον στόχο του. Η αυτονομία πτήσης των πυραύλων είναι περιορισμένη, οπότε αν ένας πιλότος δεν τους εκτοξεύσει την πιο κατάλληλη στιγμή με βάση τους παραπάνω υπολογισμούς, ο στόχος ενδέχεται να τους αποφύγει ή να τους ξεπεράσει.
«Θέλουμε να χτυπήσουμε τον εχθρό προτού μας χτυπήσει εκείνος, πράγμα που σημαίνει ότι κάνουμε συνεχώς υπολογισμούς στο μυαλό μας μας για ύψη, ταχύτητες, τροχιές και ούτω καθεξής», είπε ο βρετανός πρώην πιλότος, ο οποίος αποστρατεύθηκε από τη RAF φέτος, έχοντας υπηρετήσει στο Αφγανιστάν αλλά και στα θρυλικά Κόκκινα Βέλη, το ακροβατικό σμήνος της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας. «Στο τέλος νομίζω ότι θα δείτε την ΤΝ να επικρατεί επειδή μπορεί να κάνει αυτούς τους υπολογισμούς πολύ καλύτερα από εμένα», παραδέχτηκε.
Εξήγησε επίσης ότι, σε αντίθεση με την εντύπωση που δίνεται στις ταινίες, το μέσο μαχητικό αεροσκάφος έχει περιορισμένο οπλισμό. Ο εξομοιωτής, για παράδειγμα, με τον οποίο κλήθηκε να αντιμετωπίσει τα συστήματα ΤΝ της γερμανικής εταιρείας, είχε μόλις τέσσερις πυραύλους αέρος-αέρος, λιγότερους από τις σφαίρες που παίρνει ένα περίστροφο. «Δεν πρέπει απλώς να τους εξαπολύω. Πρέπει η κάθε βολή να είναι θανατηφόρα», εξήγησε. «Οι πιθανότητες η ΤΝ να κάνει λάθος είναι πολύ λιγότερες, ειδικά αν είσαι ένας αγχωμένος νεαρός πιλότος που δέχεται πυρά σε ένα σημείο της Γης με το οποίο δεν είσαι εξοικειωμένος», πρόσθεσε.
Τα πλεονεκτήματα της ΤΝ
Οι δύο πιλότοι ΤΝ του Centaur ανέπτυξαν και βελτίωσαν τις ικανότητές τους σε έναν προσομοιωτή, έχοντας λάβει μια απλή εντολή: «Καταστρέψτε το άλλο αεροσκάφος και μην πεθάνετε». Στη συνέχεια έπαιζαν συνεχώς μεταξύ τους, αφομοιώνοντας το ισοδύναμο περισσότερων από 100 ετών χρόνου πτήσης μέσα σε λίγες μέρες.
Ο δημοσιογράφος της Telegraph εξηγεί πως η διαδικασία είναι σε γενικές γραμμές συγκρίσιμη με εκείνη μέσω της οποίας έμαθε να παίζει σκάκι ο Deep Blue, ο υπερυπολογιστής της IBM που αντιμετώπισε –και τελικά νίκησε– τον διάσημο πρώην γκραν μετρ Γκάρι Κασπάροφ τη δεκαετία του 1990: αξιολογώντας 200 εκατομμύρια κινήσεις/θέσεις ανά δευτερόλεπτο.
Στην επίδειξη της περασμένης εβδομάδας στο Λονδίνο νίκες σημείωσαν και οι δύο πλευρές. Ομως ο βρετανός πρώην πιλότος θεωρεί πως η ΤΝ προσφέρει και άλλα πλεονεκτήματα. «Από άποψη κινδύνου, δεν υπάρχει κανένας στο πιλοτήριο, ούτε πληρώνει κάποιος για σύνταξη και υγειονομική περίθαλψη», είπε.
Πότε, όμως θα μπορούσαν να είναι πλήρως λειτουργικά μη επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη ΤΝ; Σύμφωνα με πολλούς από τους συμμετέχοντας στο συνέδριο του Λονδίνου, έως το 2040.
«Το F-35 είναι το καλύτερο μαχητικό αεροσκάφος που υπάρχει σήμερα και θα είναι για πολύ καιρό ακόμα», ανέφερε ο Κένεθ Πέιν, ειδικός στη στρατηγική στο πανεπιστήμιο King’s College του Λονδίνου. «Αλλά η ΤΝ θα είναι σε θέση να κάνει ό,τι μπορούν να κάνουν οι πιλότοι πολύ προτού τεθεί σε υπηρεσία το επόμενο μαχητικό της RAF. Πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά αν αυτό το αεροσκάφος χρειάζεται να έχει πιλοτήριο», πρόσθεσε.
Το επόμενο μαχητικό αεροσκάφος της RAF θα είναι το Tempest (πρόκειται για μια βρετανο-ιταλο-ιαπωνική σύμπραξη). Αναμένεται να τεθεί σε υπηρεσία έως το 2035, ενώ θα είναι εξοπλισμένο με προηγμένα συστήματα ΤΝ που θα προσφέρουν τη δυνατότητα διεξαγωγής και μη επανδρωμένων αποστολών.
Αρα, το επόμενο λογικό βήμα είναι οι πιλότοι ΤΝ, όχι απαραίτητα για να αντικαταστήσουν πλήρως τους πιλότους με σάρκα και οστά, αλλά για να αναλαμβάνουν αποστολές πολύ επικίνδυνες για ανθρώπους. Σημαίνει, όμως, αυτό ότι η ΤΝ θα μπορούσε να βάλει τέλος στον θρύλο του «Top Gun»;
«Οταν εντάχθηκα στη Βασιλική Πολεμική Αεροπορία, μου είπαν ότι θα έρθει μια μέρα που πιλότοι δεν θα υπάρχουν στα πιλοτήρια», είπε ο βρετανός πρώην πιλότος της RAF που συμμετείχε στην επίδειξη του Λονδίνου. «Αλλωστε, όταν δίνουμε μια μάχη θέλουμε να την κερδίζουμε. Αν λοιπόν η ΤΝ αποδειχτεί πιο ικανή να κερδίζει, τότε δέχομαι πως ο καιρός μας έχει περάσει».
