Οταν το νεοσύστατο ισλαμικό καθεστώς του Ιράν παρασύρθηκε στον πόλεμο από τον ιρακινό δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν το 1980, πολέμησε, σύμφωνα με τα λόγια ενός ανώτατου διοικητή, με «άδεια χέρια». Για τους νέους, ιδεολογικά υποκινούμενους ηγέτες της ισλαμικής δημοκρατίας, οι οποίοι ήταν αποφασισμένοι να εξαγάγουν το όραμά τους για τον ισλαμικό ριζοσπαστισμό, επρόκειτο για μια βάναυση αναμέτρηση: ο συμβατικός στρατός του Ιράν βρισκόταν σε αταξία και αντιμετώπιζε έναν αντίπαλο που υποστηριζόταν από περιφερειακές και Δυτικές δυνάμεις.

Επειτα από χρόνια, οι ίδιοι αυτοί ηγέτες είχαν παραδεχτεί ότι το απομονωμένο καθεστώς τους είχε φτάσει στο σημείο να παρακαλά τα λίγα κράτη με τα οποία είχε σχέσεις για τον πιο βασικό στρατιωτικό εξοπλισμό, ακόμη και για συρματόπλεγμα. Ομως το Ιράν συνέχισε να πολεμά επί μια οκταετία, παρά το συνταρακτικό ανθρώπινο κόστος, έως ότου ο αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, ο ηγέτης της ισλαμικής επανάστασης, αναγκάστηκε να αποδεχτεί απρόθυμα μια εκεχειρία με το Ιράκ.

Σήμερα το Ιράν αντιμετωπίζει τη σοβαρότερη απειλή από το τέλος εκείνου του πολέμου, καθώς βομβαρδίζεται από το Ισραήλ, το οποίο διαθέτει έναν από τους πιο εξελιγμένους και πάνοπλους (με αμερικανικά όπλα) στρατούς στον κόσμο, ενώ οι μυστικές υπηρεσίες του έχουν καταφέρει να διεισδύσουν στα ενδότερα του καθεστώτος.

Και σήμερα, όπως και τότε, το διακύβευμα για το ιρανικό καθεστώς είναι υπαρξιακό, με τον διάδοχο του Χομεϊνί, τον 86χρονο αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, να αντιμετωπίζει την πιο σκληρή δοκιμασία μετά το μακρινό 1989, τη χρονιά που ανέλαβε χρέη ανώτατου ηγέτη της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.

Κρίσεις αντιμετώπισε πολλές, «αλλά αυτή είναι το παν», δήλωσε στους Financial Times η Σανάμ Βακίλ, διευθύντρια του προγράμματος για τη Μέση Ανατολή στη βρετανική δεξαμενή σκέψης Chatham House. «Προτεραιότητά του είναι η επιβίωση του καθεστώτος […] Βλέπουν τους εαυτούς τους ως Δαβίδ εναντίον Γολιάθ, οπότε η δυνατότητα επιβίωσης είναι μια νίκη για αυτούς», πρόσθεσε.

Μέσα σε λίγες μέρες το Ισραήλ καρατόμησε τον ιρανικό στρατό, έπληξε τις κύριες πυρηνικές εγκαταστάσεις του, βομβάρδισε βασικές ενεργειακές υποδομές και έσπειρε τον φόβο σε όλη τη χώρα, καθώς μη επανδρωμένα αεροσκάφη και σμήνη μαχητικών αεροσκαφών συνεχίζουν να πραγματοποιούν ανεμπόδιστα επιδρομές σε ολόκληρη την επικράτεια του Ιράν.

Σύμφωνα με το ιρανικό υπουργείο Υγείας, περισσότεροι από 200 ιρανοί πολίτες έχουν σκοτωθεί από τα ξημερώματα της περασμένης Παρασκευής. Οι υπηρεσίες πληροφοριών του καθεστώτος ταπεινώθηκαν, ενώ τα συστήματα αεράμυνας έχουν αχρηστευθεί σχεδόν πλήρως, με την Τεχεράνη να βρίσκεται πλέον στο έλεος της πανίσχυρης ισραηλινής αεροπορίας, η οποία τη Δευτέρα ανακοίνωσε ότι ελέγχει πλήρως τους αιθέρες πάνω από την πρωτεύουσα του Ιράν.

Το Ισραήλ ισχυρίστηκε επίσης ότι έπληξε το αρχηγείο της Δύναμης Κουντς, του διαβόητου διεθνούς βραχίονα των Φρουρών της Επανάστασης, και κατέστρεψε δεκάδες εκτοξευτές, απαραίτητους για τη χρήση του πυραυλικού οπλοστασίου του Ιράν. Οντας ευάλωτο, περισσότερο από κάθε άλλη φορά εδώ και δεκαετίες, και διαθέτοντας περιορισμένο εξοπλισμό, ακόμη και πριν ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου ξεκινήσει τον πόλεμο την περασμένη Παρασκευή, το Ιράν είχε περιορισμένες επιλογές για να αποκρούσει τον άσπονδο εχθρό του. Επιπλέον, το Ιράν είναι μια πολύ διαφορετική κοινωνία από εκείνη που πολέμησε για την επιβίωσή της ενάντια στο Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν.

«Ο επαναστατικός ζήλος της δεκαετίας του 1980 δεν δεσμεύει πλέον τον πληθυσμό και η άνευ όρων υποστήριξη του κράτους κάθε άλλο παρά δεδομένη είναι. Αντιθέτως, το καθεστώς βρίσκεται σε πόλεμο σε μια εποχή πρωτοφανούς δημόσιας δυσαρέσκειας για τη θεοκρατική ηγεσία, με έναν νεανικό πληθυσμό εξαντλημένο από δεκαετίες καταπιεστικής διακυβέρνησης, ασφυκτικών αμερικανικών κυρώσεων και οικονομικών δεινών», σχολιάζουν οι δημοσιογράφοι των Financial Times.

Αλλά από τότε που άρχισαν να πέφτουν οι βόμβες των Ισραηλινών, πολλοί Ιρανοί –ανάμεσά τους και επικριτές του καθεστώτος– ξέχασαν τις οικονομικές δυσκολίες και την πολιτική καταπίεση, εστιάζοντας πρωτίστως στην εθνική ασφάλεια. Μάλιστα, παρότι η πρόοδος του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος αποτελεί το πρόσχημα του Τελ Αβίβ για τον πόλεμο, ορισμένοι στο Ιράν διερωτώνται ανοιχτά πλέον γιατί το καθεστώς, ενώ έχει επενδύσει τεράστια ποσά από κρατικούς πόρους στο πυρηνικό του πρόγραμμα, δεν έχει ακόμα εξοπλιστεί (με πυρηνικά), ώστε να αποτρέπει επιθέσεις παρόμοιες με αυτές που δέχεται σήμερα.

Ωστόσο, όπως συνοψίζεται στο βρετανικό δημοσίευμα, πολλοί αναλυτές και δυτικοί διπλωμάτες πιστεύουν ότι η επιβίωση του καθεστώτος δεν θα καθοριστεί από τις βόμβες των Ισραηλινών, αλλά από τη δυναμική μέσα στο ίδιο το σύστημα, προειδοποιώντας ότι είναι πολύ νωρίς για να προβλέπουμε την κατάρρευσή του. Προς το παρόν, η απουσία μιας αξιόπιστης επιλογής για την αντικατάσταση του καθεστώτος παραμένει το ισχυρότερο αποτρεπτικό στοιχείο που προστατεύει τους ηγέτες του Ιράν.

«Δεν υπάρχει βιώσιμη εναλλακτική λύση, είτε εντός είτε εκτός του Ιράν, και αυτό καθιστά την εσωτερική μεταρρύθμιση μοναδική ρεαλιστική οδό προς τα εμπρός», δήλωσε στη λονδρέζικη εφημερίδα ο Μοχάμεντ Ατριανφάρ, ένας ιρανός δημοσιογράφος και μεταρρυθμιστής πολιτικός (και πρώην πολιτικός κρατούμενος). Και είναι αλήθεια, όπως σημειώνουν οι ειδικοί, ότι δεν υπάρχει οργανωμένη πολιτική αντιπολίτευση στο Ιράν, ενώ η εξόριστη αντιπολίτευση είναι τόσο αντιδημοφιλής εντός της ισλαμικής δημοκρατίας όσο και η ισλαμιστική ηγεσία.

Επιπλέον, «ακόμα και εντός του καθεστώτος [οι διάφορες δυνάμεις] πιθανότατα κρίνουν πιο ωφέλιμο να συσφίξουν τις τάξεις τους και να παραμείνουν ενωμένοι, αντί να στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου», σημείωσε από την πλευρά του ο Αλί Βαέζ, ειδικός στο Ιράν στη δεξαμενή σκέψης International Crisis Group. Επικαλούμενος τους δύο πολέμους υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κατά του Σαντάμ Χουσεΐν, πρόσθεσε: «Νομίζω πως αυτή η σύγκρουση είναι περισσότερο Ιράκ του 1991 παρά Ιράκ του 2003, με την έννοια ότι το καθεστώς θα υποσκαφθεί, αλλά πραγματικά αμφιβάλλω αν θα καταρρεύσει».

Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι οι αγιατολάδες έχουν πολλές καλές επιλογές στη διάθεσή τους για να αποπειραθούν να ξεπεράσουν την κρίση, περιορίζοντας ταυτόχρονα τις ζημιές. Σύμφωνα με τον ιρανό ειδικό, δεδομένης της έλλειψης μιας διεξόδου, η «μόνη επιλογή» του Ιράν είναι να συνεχίσει τις αντεπιθέσεις, με την ελπίδα ότι η αναταραχή στις αγορές ενέργειας θα μπορούσε να ωθήσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ να «τραβήξει την πρίζα» από το Ισραήλ.

Μετά τον πόλεμο με τον Ιράκ, ο οποίος εξακολουθεί να βαραίνει την ψυχή του καθεστώτος, το Ιράν εστίασε στην εγχώρια κατασκευή πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών, καθώς και στην εκπαίδευση και στον εξοπλισμό μαχητών περιφερειακών δυνάμεων που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει εναντίον των καλύτερα εξοπλισμένων εχθρών του στο πλαίσιο ενός ασύμμετρου πολέμου.

Ωστόσο, κατά τους 20 μήνες που έχουν περάσει από τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, το Ισραήλ κατάφερε σχεδόν να εκμηδενίσει τον κύριο σύμμαχο της Τεχεράνης, τη λιβανέζικη Χεζμπολάχ, αλλά και να καταστρέψει πολλά από τα συστήματα αεράμυνας του Ιράν στις δύο επιδρομές που εξαπέλυσε πέρυσι εναντίον της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Παρότι είναι με την πλάτη στον τοίχο, η ιρανική ηγεσία, η οποία ανέκαθεν συνδύαζε τη ριζοσπαστική ιδεολογία με έναν υπολογισμένο πραγματισμό, υπόσχεται να συνεχίσει να απαντά στη φωτιά με φωτιά, θεωρώντας ότι απώτερος στόχος του Ισραήλ, με τις ΗΠΑ να το σιγοντάρουν, είναι η ολοκληρωτική καταστροφή του καθεστώτος.

Καθώς, όμως, το καθεστώς επιδεικνύει τα ισχυρά του ένστικτα επιβίωσης, ο ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγτσί υπαινίχθηκε επίσης ότι η Τεχεράνη θα ήταν πρόθυμη να δεχτεί κάποια στιγμή μια διπλωματική επίλυση της κρίσης. Αφού επαίνεσε τον ρόλο των ενόπλων δυνάμεων, δήλωσε την περασμένη Κυριακή ότι το Ιράν θα επιδιώξει «να μεταφράσει τα αποτελέσματα αυτών των θαρραλέων ενεργειών σε ειρήνη στο διπλωματικό πεδίο».

Μιλώντας στους Financial Times, o Σαΐντ Λαϊλάζ, ένας αναλυτής από την Τεχεράνη, υποστήριξε ότι ο Αλί Χαμενεΐ, δηλαδή αυτός που έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο, «παγιδεύτηκε μεταξύ δύο πολύ δύσκολων επιλογών». Γιατί το Ιράν θα μπορούσε είτε να αποδεχτεί μια συμφωνία με τις ΗΠΑ για να εγκαταλείψει το πυρηνικό του πρόγραμμα, «κάτι που θα σήμαινε συνθηκολόγηση», είτε να συνεχίσει να πολεμά, «κάτι που δεν αποτελεί ρεαλιστική επιλογή».

«Αυτή τη φορά βρισκόμαστε σε έναν πόλεμο που έχει εξαπολύσει το ΝΑΤΟ στο Ιράν μέσω του Ισραήλ για να αναγκάσει την Ισλαμική Δημοκρατία να παραδοθεί», υποστήριξε ο ιρανός αναλυτής, επικαλούμενος τις ιρανικές υποψίες ότι η επίθεση του Ισραήλ υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, καθώς και από ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Αναμενόμενα το Ιράν συγκλονίστηκε από τις αιφνιδιαστικές και εξαιρετικά σφοδρές αρχικές επιθέσεις του Ισραήλ με περίπου 200 μαχητικά αεροσκάφη, που είχαν ως αποτέλεσμα την εξουδετέρωση τουλάχιστον 17 ανωτέρων διοικητών των Φρουρών της Επανάστασης, της ισχυρότερης δύναμης του καθεστώτος, οι οποίοι θα ηγούταν οποιασδήποτε αντίδρασης σε επιθέσεις από το εξωτερικό.

Ωστόσο οι βετεράνοι του πολέμου Ιράν-Ιράκ ανασυντάχθηκαν σε λιγότερο από 24 ώρες, εξαπολύοντας ένα πρώτο κύμα βαλλιστικών πυραύλων, στέλνοντας ένα ισχυρό μήνυμα στο Ισραήλ και δείχνοντας συγχρόνως στον ιρανικό λαό ότι ο στρατός δεν είχε καταρρεύσει. Τις επόμενες ημέρες το Ιράν συνέχισε να εξαπολύει πυραύλους εναντίον του Ισραήλ, με έναν από αυτούς να πλήττει στόχο κοντά στο Επιτελείο Αμυνας της χώρας, στην καρδιά του Τελ Αβίβ, και έναν άλλο να προκαλεί εκτεταμένες ζημιές σε ένα συγκρότημα διυλιστηρίων. Επλήγησαν επίσης κατοικημένες περιοχές, με περισσότερους από 20 ισραηλινούς πολίτες να έχουν σκοτωθεί έως σήμερα, σύμφωνα με το Ισραήλ.

«Η κατανόηση του τρόπου σκέψης των Ιρανών είναι σημαντική: και μόνο τρεις πύραυλοι να περάσουν, είναι μια νίκη», εξήγησε η Σανάμ Βακίλ, διευθύντρια του προγράμματος για τη Μέση Ανατολή στο Chatham House. Εως τώρα το Ιράν εστιάζεται αποκλειστικά στο Ισραήλ, αποφεύγοντας να ανοίξει άλλα μέτωπα, βάζοντας στο στόχαστρό του αμερικανικές βάσεις, κλείνοντας τα Στενά του Ορμούζ ή βάλλοντας κατά ενεργειακών υποδομών γειτονικών κρατών του Περσικού Κόλπου.

Αναλυτές εξηγούν ότι το καθεστώς εφαρμόζει τη συγκεκριμένη τακτική επιδιώκοντας καταρχάς να μην εμπλακούν οι ΗΠΑ στη σύρραξη, αλλά και να μην επιδεινωθούν οι σχέσεις του με αντίπαλα κράτη του Κόλπου, όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

«Θα ήθελαν όλο αυτό να μην πάρει διαστάσεις και νομίζω ότι ο στόχος τους είναι να αντισταθούν όσο περισσότερο μπορούν, αναζητώντας παράλληλα διεξόδους», είπε η Σανάμ Βακίλ. «Πρέπει να φτάσουν σε κάποιου είδους τέλμα ή να μειωθούν οι εντάσεις ή να επιτευχθεί μια συμφωνία παρασκηνιακώς, ώστε να βρεθεί ένας τρόπος υποχώρησης», πρόσθεσε, σημειώνοντας ωστόσο πως αυτό, στην παρούσα φάση, δεν εξαρτάται από το Ιράν, «αφού ο Νετανιάχου έχει σαφώς υψηλότερους στόχους».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News