Η πολύ πρόσφατη συνάντηση του έλληνα υπουργού Εξωτερικών με τον τούρκο ομόλογό του ήταν μάλλον περισσότερο σημαντική από ό,τι θα περίμενε κανείς πριν πραγματοποιηθεί. Και αυτό όχι επειδή δρομολογήθηκαν κάποιες σημαντικές εξελίξεις, αλλά επειδή, με βάση τις δηλώσεις του κ. Φιντάν που είχαν προηγηθεί, μπορεί να εικάσει κάποιος/α ότι ίσως οι δύο πλευρές άγγιξαν κρίσιμα θέματα, χωρίς προφανώς να μπουν σε κάποια διαπραγμάτευση. Το τελευταίο θα ήταν ανόητο και να το υποθέσει κανείς με στοιχειώδεις γνώσεις της διεθνούς διπλωματίας. Κάτι κινείται, λοιπόν.
Οι δηλώσεις του τούρκου υπ. Εξωτερικών περί της διαφωνίας για το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων δεν φέρνουν κάτι νέο στο «τραπέζι». Επαναλαμβάνουν την πάγια θέση ότι η επέκταση στα 12 ναυτικά μίλια θα «έκλεινε» το Αιγαίο για την Τουρκία. Γιατί τώρα, όμως, μια τέτοια δήλωση και μάλιστα χωρίς ευθεία αναφορά στο λεγόμενο «casus belli»; Οσο και αν κάποιοι και κάποιες δεν θέλουν να το παραδεχθούν, η σαφής ελληνική θέση περί άσκησης βέτο σε πιθανή συμμετοχή της γείτονος σε χρηματοδοτούμενα από το SAFE προγράμματα ανάπτυξης ευρωπαϊκών αμυντικών συστημάτων χωρίς προηγούμενη άρση της απειλής πολέμου εναντίον ενός κράτους-μέλους της ΕΕ –εν προκειμένω της Ελλάδας– δημιουργεί συγκεκριμένα διλήμματα για την Αγκυρα.
Η τουρκική αμυντική βιομηχανία, η οποία έχει επενδύσει σημαντικά κεφάλαια τα τελευταία τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια στην ανάπτυξή της και σήμερα θεωρείται κρίσιμος παραγωγικός τομέας με σαφή εξαγωγικό προσανατολισμό, θα δεχόταν ένα μεγάλο πλήγμα αν μείνει εκτός της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Δεν είναι τόσο τα ευρωπαϊκά κονδύλια –που δεν είναι αμελητέα– αλλά το χτύπημα που πιθανόν να υποστούν οι σχετικές επενδύσεις που έχει κάνει στην Ευρώπη (βλ. Ιταλία και Ισπανία) από έναν αποκλεισμό.
Επίσης, το πολιτικό διακύβευμα δεν είναι καθόλου αμελητέο για την Αγκυρα, σε μια συγκυρία κατά την οποία η Ευρώπη επιχειρεί το ουσιαστικότερο βήμα για την στρατηγική της χειραφέτηση. Προφανώς και η Τουρκία έχει πρόθυμους συμμάχους μεταξύ των κρατών-μελών στην ΕΕ, και το κόστος ενός βέτο για την Αθήνα δεν θα είναι καθόλου μικρό. Ομως, στην Αγκυρα αντιλαμβάνονται ότι η Ελλάδα δεν μπλοφάρει.
Συνεπώς, ένας συμβιβασμός ίσως είναι μια όχι και τόσο κακή επιλογή σήμερα και με την Τουρκία να έχει κάθε συμφέρον να βρεθεί μια «λύση». Ο τούρκος ΥΠΕΞ με τις δηλώσεις του αφήνει μια χαραμάδα επιστροφής σε λογικές συμβιβασμού ή αυτό που έχει ονομαστεί μια διευθέτηση «διαφοροποιημένου εύρους» της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο. Σε λογικές, δηλαδή, που είχε σαφέστατα διατυπώσει και προτείνει η Αθήνα υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή πριν από σχεδόν 50 χρόνια, ενώ στο ίδιο μήκος κύματος είχε κινηθεί και η διαπραγμάτευση τα πρώτα χρόνια των διερευνητικών επαφών, αν πιστέψουμε τις διαρροές από άκρως αξιόπιστες πηγές.
Για να μην ξεχνιόμαστε, σήμερα με το εύρος 6 ναυτικών μιλίων, το Αιγαίο είναι σε ποσοστό πάνω από 43% ελληνικής κυριαρχίας, ενώ η αντίστοιχη τουρκική κυριαρχία εκτείνεται στο 7,5%. Αν και εν τη απουσία λύσης, η Ελλάδα, όπως και η Τουρκία, δεν μπορούν να ασκήσουν δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, το status quo χωρίς αμφιβολία ευνοεί την Ελλάδα, η οποία δεν έχει κανένα λόγο να διαπραγματευτεί με την απειλή πολέμου εκ μέρους της Αγκυρας να είναι σε ισχύ.
Αν η Τουρκία θέλει να μη χάσει το τρένο της ευρωπαϊκής αμυντικής συνεργασίας, έχει πλέον συγκεκριμένες επιλογές. Ή να προκαλέσει ένταση και κρίση με αποτέλεσμα τον βέβαιο αποκλεισμό της ή να προσέλθει σε μια συζήτηση για μια λύση μακριά από τους μαξιμαλισμούς της Γαλάζιας Πατρίδας που εγκλωβίζουν τα ελληνικά νησιά. Σε αυτή την περίπτωση, το μπαλάκι θα περάσει στο γήπεδο της Αθήνας και θα πρέπει όλοι να είναι προετοιμασμένοι/ες καθώς και οι ελληνικές επιλογές δεν θα είναι απεριόριστες και οι παγίδες είναι δεδομένες.
Γεγονός όμως είναι ότι η ελληνική διπλωματία φαίνεται να ακολουθεί έναν συγκεκριμένο στρατηγικό σχεδιασμό. Θέτει τα όρια της προσέγγισης της Τουρκίας με την Ευρώπη σε πεδία που ενδιαφέρουν έντονα την Αγκυρα –και όχι σε τομείς στρατηγικά μη κρίσιμους για τα τουρκικά συμφέροντα– και ταυτόχρονα παίρνει πρωτοβουλίες για μια πολυμερή διάδραση, όπως η πρόταση 5X5. Το πιθανότερο σενάριο είναι η Τουρκία να τορπιλίσει την πρόταση, αντιπροτείνοντας τη συμμετοχή του ψευδοκράτους, αλλά, ακόμη και έτσι, η Αθήνα δείχνει να θέλει να (συν)διαμορφώσει την ατζέντα και να μην αντιδρά φοβικά σε πρωτοβουλίες της άλλης πλευράς.
Το ότι αυτή η πρόταση θυμίζει μια παρόμοια τουρκική είναι μόνο εν μέρει αληθές και πάντως οι γεωπολιτικές συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές, με την Αθήνα να έχει στα χέρια της καλύτερα χαρτιά από ό,τι πριν από πέντε χρόνια, τον Σεπτέμβριο του 2020, όταν ο πρόεδρος Ερντογάν είχε διατυπώσει την πρότασή του για μια περιφερειακή διάσκεψη.
Και μην ξεχνάμε πως η αρνητική ισορροπία ισχύος τότε έχει εν μέρει αποκατασταθεί. Η σαφέστατα πιο αξιόπιστη ελληνική αποτρεπτική ικανότητα περιορίζει σε όχι ασήμαντο βαθμό τις επιλογές της άλλης πλευράς. Και αυτό είναι το κρίσιμο αφετηριακό σημείο κάθε πρωτοβουλίας. Χωρίς μια ολοκληρωμένη στρατηγική ισορροπίας σκληρής ισχύος ως στρατηγικό πλαίσιο, δεν επιτρέπεται καμία διαπραγμάτευση. Elementary, my dear Watson!
* Ο Κώστας Υφαντής είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, πρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
