Ο Ερντογάν μπορεί να εμφανίζεται ισχυρός και «νικητής» στις διεθνείς συναντήσεις, όπως στην πρόσφατη Σύνοδο του ΝΑΤΟ, όπου συναντήθηκε για πάνω από 40 λεπτά με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντοναλντ Τραμπ, δεν είναι όμως όλα όπως φαίνονται.
Στο εσωτερικό υπάρχουν αντιδράσεις για τον πληθωρισμό και το πλήγμα ήταν βαρύ για την ήδη καχεκτική δημοκρατία της γείτονος μετά τη σύλληψη, τον Μάρτιο, του μεγαλύτερου πολιτικού αντιπάλου του Ερντογάν, του δημάρχου Κωνσταντινούπολης και υποψηφίου της αντιπολίτευσης για την προεδρία, Εκρέμ Ιμάμογλου.
Οπως φαίνεται, τα προβλήματα της Τουρκίας δεν μένουν εκτός των τειχών. Οι Finacial Times αφιερώνουν πάνω 2.500 λέξεις σε ένα εκτενές ρεπορτάζ που αποτυπώνει την κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας. «Με τις εκλογές (θεωρητικά) να απέχουν ακόμη αρκετά μέχρι να φτάσουμε στο 2028, αλλά και τις πολιτικές ζυμώσεις να επιταχύνονται, ο Ερντογάν περπατά σε τεντωμένο σχοινί» συμπεραίνουν.
Ξεκινώντας από την πραγματική οικονομία, το έγκυρο βρετανικό φύλλο αναφέρει ότι επί δεκαετίες το Μεγάλο Παζάρι της Κωνσταντινούπολης ήταν ένα σύμβολο της τουρκικής οικονομικής ανθεκτικότητας. Σήμερα, όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Εμποροι δηλώνουν ότι «η δουλειά δεν πάει καλά». Η οικονομία της Τουρκίας βυθίζεται εκ νέου σε στασιμότητα, ασφυκτιώντας κάτω από το βάρος του πληθωρισμού, των υψηλών επιτοκίων, των κοινωνικών εντάσεων και της αυταρχικής διακυβέρνησης του Ερντογάν.
Παράλληλα με τους εμπόρους στα παζάρια, οι μεγάλες επιχειρήσεις της Τουρκίας δεν τα πάνε καλύτερα. Σύμφωνα με το Βιομηχανικό Επιμελητήριο της Κωνσταντινούπολης, σχεδόν το ένα τρίτο των 500 μεγαλύτερων ομίλων της χώρας κατέγραψαν πέρυσι λειτουργικές ζημίες. Η ανεργία αυξάνεται και οι πτωχεύσεις πολλαπλασιάζονται. Οι εταιρείες έχουν προειδοποιήσει για την αυξανόμενη δυσχέρεια σε ολόκληρους τομείς.
Μετά από χρόνια ανορθόδοξης οικονομικής πολιτικής, με τον πληθωρισμό στα ύψη, ο Ερντογάν φάνηκε το 2023 να κάνει στροφή. Διόρισε τον πρώην τραπεζίτη της Merrill Lynch, Μεχμέτ Σιμσέκ, υπουργό Οικονομικών και εμπιστεύθηκε την Κεντρική Τράπεζα στον Φατίχ Καραχάν. Η νέα γραμμή ήταν η αυστηρή νομισματική πολιτική, οι περικοπές δημοσίων δαπανών και η αποπληρωμή των επισφαλών προγραμμάτων στήριξης της λίρας.
Οπως σημειώνουν οι FT, αρχικά υπήρξε πρόοδος. Ο πληθωρισμός υποχώρησε από το 75% στο 40%, τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κεντρικής Τράπεζας αποκαταστάθηκαν και οι αγορές έστειλαν θετικά σήματα. Ωστόσο η ελπίδα για ανάκαμψη προσέκρουσε σε δύο θεμελιώδη εμπόδια: το πολιτικό DNA του Ερντογάν και την κοινωνική κόπωση από την κρίση του κόστους ζωής.
Η σύλληψη, τον Μάρτιο του 2025, του Ιμάμογλου, με την κατηγορία της διαφθοράς, αποτέλεσε σημείο καμπής. Οχι μόνο πυροδότησε διαδηλώσεις, αλλά προκάλεσε και πανικό στις αγορές. Η λίρα δέχτηκε ισχυρές πιέσεις, η Κεντρική Τράπεζα αύξησε ξανά τα επιτόκια και δαπανήθηκαν πάνω από 50 δισ. δολάρια σε παρεμβάσεις για τη σταθεροποίηση του νομίσματος.
Η οικονομική ανάκαμψη πάγωσε. Οι πτωχεύσεις μικρομεσαίων επιχειρήσεων αυξήθηκαν, η ανεργία κινήθηκε ανοδικά, ενώ το κόστος ζωής έφτασε στα επίπεδα του Λονδίνου και του Παρισιού. Το πιο προβληματικό στοιχείο για τον Ερντογάν είναι ότι η κοινωνική ανοχή εξαντλείται.
Σύμφωνα με τους FT, το μοντέλο «Erdoganomics» δείχνει να έχει φτάσει στα όριά του. Η στρατηγική βασιζόταν επί δεκαετίες στο φθηνό χρήμα και στην πληθωριστική ανάπτυξη με μοχλό τον κατασκευαστικό τομέα. Τώρα, με τον πληθωρισμό να παραμένει υψηλός και τις επιχειρήσεις να αγκομαχούν, οι επενδυτές ανησυχούν.
Ηδη, περισσότερες από 1.000 εταιρείες έχουν κάνει αίτηση για προστασία από τους πιστωτές τους το πρώτο πεντάμηνο του 2025 –υπερδιπλάσιες σε σύγκριση με πέρυσι. Επιπλέον, το 20% των τουρκικών εταιρειών θεωρούνται «ζόμπι», δηλαδή εξαρτημένες από εξωτερική βοήθεια για να μπορέσουν να επιβιώσουν.
Ο Ερντογάν βρίσκεται τώρα μπροστά σε ένα δύσκολο δίλημμα, σημειώνουν οι FT. Αν επιμείνει στις μεταρρυθμίσεις, ενδέχεται να διαλύσει τη βάση στήριξής του – ήδη το 45% των ψηφοφόρων του (δικού του) Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) δηλώνουν ότι η οικονομία είναι «κακή» ή «πολύ κακή». Αν κάνει πίσω και απολύσει τον Σιμσέκ από υπουργό Οικονομικών ή χαλαρώσει τη νομισματική πολιτική κινδυνεύει με νέα νομισματική κρίση.
To έγκυρο βρετανικό φύλλο σημειώνει ακόμη ότι η επαναφορά της αυταρχικής ατζέντας –συλλήψεις πολιτικών αντιπάλων, ποινικές διώξεις επιχειρηματιών κ.λπ.– επιτείνει την καχυποψία. «Αν δεν είσαι ευθυγραμμισμένος με την κυβέρνηση, μπορεί να σε κυνηγήσουν», δηλώνει ανωνύμως επιχειρηματίας στην εφημερίδα. Η ανασφάλεια αυτή μεταφράζεται σε αποεπένδυση: ακόμη και γεωπολιτικώς φιλικές προς την Αγκυρα Δυτικές κυβερνήσεις, όπως των ΗΠΑ ή της ΕΕ, δεν δείχνουν πρόθυμες να αναλάβουν πρωτοβουλίες.
Η Τουρκία δεν είναι Βενεζουέλα, υπογραμμίζει το ρεπορτάζ. Διαθέτει βιομηχανική βάση, τουριστικό δυναμικό και αρκετά καλές τράπεζες. Αλλά η υποβάθμιση του κράτους δικαίου (η Τουρκία είναι 117η στον κόσμο μεταξύ 142 χωρών) και η κατάρρευση της εμπιστοσύνης λειτουργούν ως βαρίδια. Η αναστροφή της κατάστασης απαιτεί πολιτική βούληση, θεσμική ανασυγκρότηση και αναβάθμιση της δημοκρατίας. Αντί για αυτά, ο Ερντογάν επιμένει στην καταστολή, υπονομεύοντας ακόμα και τις ειρηνευτικές προσπάθειες με το PKK, σχολιάζουν οι FT.
Παραδόξως, το γεωπολιτικό βάρος της Τουρκίας λειτουργεί αντιστρόφως: όσο οι Δυτικοί αποφεύγουν να ενοχλήσουν τον «στρατηγικό εταίρο» Ερντογάν, τόσο διευρύνεται η αυθαιρεσία του. Oμως αυτή η αυθαιρεσία παράγει τελικά εσωτερική αποσταθεροποίηση, την οποία κανένα F-16 ή αγωγός φυσικού αερίου δεν μπορεί να αντισταθμίσει, εκτιμά το δημοσίευμα.
Σε ό,τι αφορά την «πολιτική ώρα της αλήθειας», οι FT εκτιμούν ότι η καταστολή των Κούρδων μειώνει τις ελπίδες του Ερντογάν για διεύρυνση της εκλογικής του βάσης. Ενώ η αντιπολίτευση, παρότι κατακερματισμένη, δείχνει ικανή να κινητοποιεί κόσμο. Οι νέοι ψηφοφόροι τον απορρίπτουν μαζικά. Η ικανότητά του να ελέγχει την πολιτική σκηνή φθίνει όσο η οικονομική πραγματικότητα παρεμβαίνει βίαια στο πεδίο της εξουσίας.
Και δεν υπάρχει εύκολος δρόμος, σύμφωνα με τους FT. Αν ο Ερντογάν επιμείνει στις μεταρρυθμίσεις, ίσως να χάσει το πολιτικό του έρεισμα. Αν τις εγκαταλείψει, ρισκάρει την επιστροφή στον πληθωριστικό εφιάλτη. Το πραγματικό ερώτημα για την Τουρκία δεν είναι πια μόνο οικονομικό. Είναι αν το πολιτικό της σύστημα μπορεί να ανανεωθεί πριν καταρρεύσει το οικονομικό υπόβαθρο που το συντηρούσε.
