Ο ελληνικός Μεσοπόλεμος είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα – και ελάχιστα γνωστή στο ευρύ κοινό – περίοδος της νεότερης Ιστορίας μας. Εξηγεί μάλιστα πολλά από όσα ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες. Τελευταία «πράξη» του ελληνικού Μεσοπολέμου, πριν αυτός ρίξει αυλαία με τον Ελληνο-ιταλικό Πόλεμο του 1940, ήταν η επιβολή δικτατορίας από τον Ιωάννη Μεταξά στις 4 Αυγούστου 1936. Η δικτατορία αυτή προέκυψε ως απόληξη μιας σειράς γεγονότων στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και διεθνών συγκυριών.

Εναν χρόνο νωρίτερα, το αποτυχημένο βενιζελικό Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 οδήγησε σε πολιτικές διώξεις καθώς και σε εκκαθάριση του Στρατού από τους Βενιζελικούς αξιωματικούς. Επιπροσθέτως, δρομολόγησε την Παλινόρθωση της Βασιλείας στα τέλη της ίδιας χρονιάς, με την επιστροφή του Γεωργίου Β’ στον θρόνο ύστερα από σχεδόν 12 χρόνια.

Στις 26 Ιανουαρίου 1936 πραγματοποιήθηκαν εκείνες που έμελλε να είναι οι τελευταίες εκλογές του Μεσοπολέμου. Στις εκλογές αυτές δεν προέκυψε πλειοψηφία, με τις δύο μεγάλες παρατάξεις να αναδεικνύονται ισοδύναμες: οι Αντιβενιζελικοί συγκέντρωσαν 143 έδρες και οι Βενιζελικοί 141. Γρήγορα, όμως, φάνηκε ότι θα ήταν αρκετά δύσκολo να συγκυβερνήσουν.

Η δήλωση του Θεμιστοκλή Σοφούλη, αρχηγού του Κόμματος Φιλελευθέρων, ότι δεν ετίθετο πλέον Πολιτειακό Ζήτημα, δεν ήταν αρκετή ώστε να επέλθει συνεννόηση ανάμεσα στις δύο παρατάξεις. Μετά την καταστολή του Κινήματoς του 1935 οι Αντιβενιζελικοί κυριαρχούσαν στις κρατικές δομές και ιδίως στον Στρατό, στον οποίο δεν ήθελαν για κανέναν λόγο να επανέλθουν οι Βενιζελικοί που είχαν αποταχθεί.

Ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ διατήρησε ως πρωθυπουργό τον «ουδέτερο» Κωνσταντίνο Δεμερτζή, ενώ τον Μάρτιο του 1936 διόρισε υπουργό Στρατιωτικών τον Ιωάννη Μεταξά, μιας και υπήρχε η πεποίθηση ότι εκείνος μπορούσε να ελέγξει το στράτευμα. Η απόφαση αυτή χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό και από τον αυτοεξόριστο Βενιζέλο, ο οποίος σε επιστολή που έγραψε από το Παρίσι εννέα μόλις μέρες πριν πεθάνει κατέληγε με την φράση «Ζήτω ο Βασιλεύς».

Στις 18 Μαρτίου πέθανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και λιγότερο από έναν μήνα αργότερα, στις 13 Απριλίου, πέθανε από ανακοπή καρδιάς και ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Δεμερτζής. Τότε ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ διόρισε πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά, τον οποίο τα υπόλοιπα κόμματα αποδέχτηκαν με ψήφο ανοχής.

Οι μήνες περνούσαν και οι δύο αποτυχημένες προσπάθειες συνεννόησης Αντιβενιζελικών και Βενιζελικών για τον σχηματισμό κυβέρνησης είχαν σαν αποτέλεσμα η κυβέρνηση Μεταξά να θεωρείται μία αποδεκτή μεταβατική λύση, μέχρι να βρεθεί ένας τόπος συνεννόησης ανάμεσα τις δύο μεγάλες παρατάξεις, οι οποίες αλληλοκατηγορούνταν για κρυφές επαφές με στελέχη του ΚΚΕ προκειμένου να εξασφαλίσουν την στήριξή του.

Ετσι, το ΚΚΕ, με τις 15 έδρες που είχε κερδίσει στις εκλογές, κατέληξε να αποτελεί ουσιαστικά τον ρυθμιστή των πολιτικών εξελίξεων, αφού η υποστήριξή του ήταν απαραίτητη για τη δημιουργία κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι σημαντικό ρόλο στην εκλογική άνοδο του ΚΚΕ είχε παίξει το γεγονός ότι έξι μήνες πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου του 1936 είχε πραγματοποιηθεί το 7ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Εκεί, άλλαξε η γραμμή περί «Ενιαίας και Ανεξάρτητης Μακεδονίας» και «Ενιαίας και Ανεξάρτητης Θράκης», με αποτέλεσμα να αλλάξει και η συνθηματολογία του ΚΚΕ σε «πλήρη εθνική και πολιτική ισοτιμία σε όλες τις εθνικές μειονότητες που ζουν στην Ελλάδα». Ετσι, το ΚΚΕ «κέρδισε» αρκετούς καινούργιους ψηφοφόρους, μεταξύ των οποίων ήταν και πρόσφυγες, πρώην Βενιζελικοί.

Πέρα από την αδυναμία συνεννόησης των δύο μεγάλων παρατάξεων, επικρατούσε ένας γενικότερος κοινωνικός αναβρασμός, που εκφραζόταν με απεργίες και λαϊκές κινητοποιήσεις. Είχαν περάσει περισσότεροι από έξι μήνες από τις εκλογές, όταν την παραμονή της προγραμματισμένης εικοσιτετράωρης απεργίας της 5ης Αυγούστου 1936 ο Μεταξάς με τον βασιλιά Γεώργιο Β’ προχώρησαν σε κήρυξη δικτατορίας, αναστέλλοντας άρθρα του Συντάγματος και διαλύοντας τη Βουλή.

Στις 4 Αυγούστου 1936 λοιπόν, με τις «ευλογίες» και τη στήριξη του βασιλιά Γεωργίου Β’, ο Ιωάννης Μεταξάς επέβαλλε ένα δικτατορικό φασιστοειδές καθεστώς, το οποίο ήταν καθαρά προσωποπαγές κι έζησε όσο και ο ηγέτης του. Ήταν δε απόλυτα εξαρτημένο από την υποστήριξη του βασιλιά Γεωργίου Β΄.

Μπορεί λοιπόν η 4η Αυγούστου να έχει μείνει την Ιστορία ως η δικτατορία του Μεταξά, αλλά καλό θα είναι να θυμόμαστε ότι το καθεστώς αυτό δεν θα μπορούσε επ’ ουδενί λόγο να επιβιώσει, ούτε καν να επιβληθεί, εάν δεν έχαιρε της – όπως αποδείχθηκε – αμέριστης και αδιάκοπης στήριξης του βασιλιά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News