Το καλοκαίρι στη νότια Ευρώπη σημαίνει ήλιο, θάλασσα και… σφήκες. Για χρόνια, τα επιθετικά έντομα προκαλούν τρόμο στους λουόμενους –ειδικά σε όσους έχουν μαζί τους φαγητό– που πιστεύουν ότι υπάρχουν αποκλειστικά για να κάνουν τη ζωή τους δύσκολη.

Αλλά με τη μη βιώσιμη απώλεια άγριας ζωής σε όλο τον πλανήτη, πρέπει όλοι να μάθουμε να συνυπάρχουμε με όλους τους οργανισμούς – ακόμα και τις σφήκες, οι οποίες είναι σημαντικοί επικονιαστές και θηρευτές εντόμων. Οι σφήκες είναι μικροσκοπικοί ελεγκτές εναέριας και επίγειας κυκλοφορίας παρασίτων, που ρυθμίζουν τους πληθυσμούς μυγών, καμπιών, ψειρών και αραχνών.

Λίγες γνώσεις σχετικά με τη φυσική ιστορία τους ίσως μας βοηθούν να απολαύσουμε το φαγητό μας με ασφάλεια δίπλα τους. Τα έντομα που συνήθως επισκέπτονται τα πικνίκ ανήκουν είτε στην κατηγορία της κοινής κίτρινης σφήκας (Vespula vulgaris), είτε σε εκείνη της γερμανικής σφήκας (Vespula germanica). Παρότι δείχνουν να εμφανίζονται ξαφνικά και από το πουθενά, το BBC παρουσιάζει απλά κόλπα αντιμετώπισής τους.

Οι σφήκες-εργάτριες που εμφανίζονται μπροστά μας είναι όλες γένους θηλυκού. Οι οσφρητικοί τους δέκτες τις οδηγούν στο τραπέζι, ή στο χώρο του φαγητού, και χρησιμοποιούν οπτικά ορόσημα –κυρίως τους ανθρώπους του χώρου– για να προσανατολισθούν προς το πιάτο.

Κρατώντας το στόμα κλειστό και αποφεύγοντας τις βαριές ανάσες, ελαχιστοποιείται η απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα, το οποίο οι σφήκες χρησιμοποιούν ως ένδειξη ότι κάποιος θηρευτής τους επιτίθεται. Οι απότομες κινήσεις και οι φωνές για την αποφυγή τους, τις θυμίζουν τους ασβούς, που είναι οι βασικοί θηρευτές τους – και ενεργοποιούν την επιθετική τους συμπεριφορά.

Η σφήκα-εργάτρια ψάχνει για τροφή ώστε να ταΐσει τις προνύμφες των αδελφών της στη φωλιά της μητέρας της, η οποία μοιάζει με χαρτί. Είτε επιτίθεται σε ένα κομμάτι ζαμπόν, είτε σε ένα ζαχαρούχο ρόφημα, είναι τόσο συγκεντρωμένη στη δουλειά της που δεν ασχολείται με τους ανθρώπους αν δεν την ενοχλούν.

Χωρίς να γίνει αντιληπτή, φεύγει με την τροφή στα σαγόνια της. Αν πετά κάνοντας ζιγκ-ζαγκ μακριά από το τραπέζι, μάλλον επαναπροσανατολίζεται για μια αξιόπιστη αποχώρηση. Μόλις βρει τα ορόσημα της, αρχίζει να πετά ευθεία και γρήγορα προς τη φωλιά της. Το πρόβλημα είναι ότι αφού καταθέσει το φαγητό στις προνύμφες, θα επιστρέψει.

Ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσει κανείς αυτό τον δεύτερο γύρο επίθεσης, είναι να παρατηρήσει τι έχει τραβήξει η όρεξή της και να το τοποθετήσει σε ένα πιάτο λίγο πιο μακριά από το σημείο της αρχικής επίθεσης. Αν βρει τη… μερίδα της να την περιμένει, θα αφήσει τους ανθρώπους στην ησυχία τους να απολαύσουν το φαγητό τους.

Η προσφορά φαγητού σε σφήκες είναι μια δοκιμασμένη τεχνική σε όλο τον κόσμο. Μάλιστα, πέρα από το γεγονός ότι επιτρέπει στους συνδαιτυμόνες να απολαύσουν ήσυχοι το φαγητό τους σε έναν υπαίθριο χώρο, χρησιμοποιείται ως ασφαλής μέθοδος ώστε να παρακολουθηθεί η σφήκα και να οδηγήσει τον ενδιαφερόμενο στη φωλιά της – ώστε να εξολοθρεύσει ολόκληρη την αποικία της, αν αυτή βρίσκεται σε επικίνδυνο για τους ανθρώπους σημείο.

Παράλληλα, μια πεινασμένη σφήκα είναι απίθανο να φέρει ένα σμήνος του είδους της στο χώρο του φαγητού, καθώς οι κοινωνικές σφήκες δεν είναι καλοί στρατολόγοι. Γεγονός απόλυτα λογικό, διότι η συνήθης τροφή των σφηκών –έντομα και ψοφίμια– είναι διάσπαρτη και βραχύβια στα σημεία που βρίσκεται.

Αυτό τις φέρνει σε αντίθεση με τις συγγενείς τους, τις μέλισσες, η φυσική εξέλιξη των οποίων τις οδήγησε στην ανάπτυξη ενός ιδιότυπου συστήματος επικοινωνίας μεταξύ τους –ενός χορού με εναέριες κινήσεις– για την προσέλκυση πολλών συλλεκτών τροφής σε ένα μπουκέτο λουλουδιών.

Ωστόσο, αν η φωλιά της αποικίας των σφηκών είναι κοντά στο φαγητό του πικνίκ, μπορεί να υπάρξει ομαδική επίθεση. Οι σφήκες τείνουν να έλκονται προς μια πηγή τροφής από την παρουσία άλλων σφηκών. Αν το έντομο παρατηρήσει άλλες σφήκες μαζεμένες σε ένα σημείο, θα πλησιάσει για επιτόπια έρευνα. Απ’ την άλλη, αν δει υπερβολικά πολλές σφήκες μαζεμένες κάπου, θα αποθαρρυνθεί.

Οπως είναι γνωστό, οι σφήκες τρελαίνονται για ζάχαρη στα τέλη του καλοκαιριού. Γιατί, όμως, προτιμούν μια διαφορετική μορφή πρωτεΐνης νωρίτερα στη σεζόν; Η απάντηση έχει να κάνει με το τι συμβαίνει μέσα στην αποικία – και αυτό αλλάζει μαζί με τις εποχές.

Οι προνύμφες των σφηκών είναι σαρκοφάγες και μαζί, οι εργάτριες εκτρέφουν χιλιάδες προνύμφες. Αν η σφήκα επιτεθεί σε ένα κομμάτι ζαμπόν, ή σε μια αντίστοιχη πηγή πρωτεΐνης στη διάρκεια ενός πικνίκ, αυτό σημαίνει ότι η αποικία της είναι γεμάτη πεινασμένες προνύμφες. Το φαινόμενο παρατηρείται από τις αρχές έως τα μέσα του καλοκαιριού – και το αργότερο μέχρι τα μέσα έως τα τέλη Αυγούστου.

Προς το τέλος του καλοκαιριού, οι περισσότερες προνύμφες σφηκών έχουν γίνει νύμφες – και μια πλήρης νύμφη δεν χρειάζεται τροφή. Οπότε η αναζήτηση πρωτεΐνης μειώνεται, όπως και οι γλυκές εκκρίσεις που τρέφουν τις εργάτριες, γεγονός που τις οδηγεί στα λουλούδια για αναζήτηση νέκταρ. Αν μια σφήκα αποκτήσει εμμονή με κάτι ζαχαρούχο στο τραπέζι του πικνίκ, αυτό σημαίνει ότι η αποικία της βρίσκεται κοντά στον αφανισμό της.

Αν και η εποχή του χρόνου αποτελεί καλό δείκτη της ισορροπίας μεταξύ προτίμησης σε ζαμπόν ή σε μαρμελάδα στην αναζήτηση τροφής μιας σφήκας, ο καιρός, η διαθεσιμότητα των θηραμάτων, ο τοπικός ανταγωνισμός και ο ρυθμός ανάπτυξης της αποικίας, μπορούν επίσης να την επηρεάσουν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News